Inhoud 

VOORWOORD

Omdat het er nog niet was 6

DEEL 1. STOP! Eerst kijken! Dan lezen! Dan interpreteren!

HOOFDSTUK 1. INLEIDING

Een boek over kijken 11

1.1 Wat dit boek is 12

1.2 Wat bedoelen we met beeld? 12

1.3 Beeld en vorm 12

1.4 Beeld en tekst 13

1.5 De kracht van beeld met tekst 14

1.6 Communicatief-retorisch 15

1.7 Drie theoretische scholen 16

HOOFDSTUK 2. BEELDGELETTERDHEID

Kennis van beeld maakt beeldwijs 18

2.1 Definities genoeg 20

2.2 Twee perspectieven 21

2.3 Vaardigheden en kennis 21

Context Beeldgeletterdheid-lijstje 22

2.4 Gestalt, semiotiek en retorica 24

Context Vragen over beeldgeletterdheid 25

2.5 Iteratief proces 25

Context Beeldclichés als buitenkans 26

Context Magritte en de dino’s van Burian 28

Bronnen/Meer lezen/Opdrachten 30

HOOFDSTUK 3. WAAROM BEELDTAAL?

De functies van beeld 33

3.1 Doet complexiteit recht 33

3.2 Vertelt een universele boodschap 34

3.3 Vertelt, bewijst, en overtuigt 35

3.4 Maakt vergelijken mogelijk 36

Resumé Vergelijkingen 36

3.5 Prikkelt, emotioneert, kwetst en vermaakt 38

Bronnen/Meer lezen/Opdrachten 39

Context Beeld trekt meer aandacht dan tekst 40

DEEL 2. THEORIE

Drie visies op beeld

HOOFDSTUK 4. GESTALT

Handig hulpje voor maker en gebruiker 45

Context Gestalt van een marsmannetje 46

4.1 Gestalt = eenvoud 47

4.2 Wet van eenvoud 47

Resumé De belangrijkste gestaltwetten op een rij 48

4.3 Wet van voorgrond en achtergrond 49

4.4 Wet van nabijheid 51

Context Worstelen met de wet van nabijheid 52

4.5 Wet van overeenkomst 53

4.6 Wet van symmetrie 54

4.7 Wet van gelijke achtergrond 55

4.8 Wet van gelijke bestemming 56

4.9 Wet van ingeslotenheid 57

4.10 Wet van het ingevulde hiaat 58

4.11 Wet van continuïteit 59

4.12 Wet van ervaring 60

4.13 Gestalt als totaalbeleving 60

Resumé Gestalt-checklist 61

Bronnen/Meer lezen/Opdrachten 62

HOOFDSTUK 5. SEMIOTIEK

De betekenis van wat we zien 65

5.1 Tekens om ons heen 65

5.2 Drie typen tekens volgens Peirce 68

Context Appel of banaan? 69

5.3 Betekenislagen: de theorie van Barthes 72

Resumé Drie typen tekens volgens Peirce 75

Resumé Denotatie en connotatie volgens Barthes 75

Context Connotatie wordt denotatie 76

5.4 Wie heeft gelijk: Barthes of Peirce? 76

5.5 Semiotische theorie nu 77

Context Benettons tekens zonder betekenis? 78

5.6 Heeft een teken maar één betekenis? 79

5.7 Belang van doelgroepen 80

5.8 Wat hebben we aan deze wetenschap? 80

Resumé Recept voor een semiotische analyse 83

Bronnen/Meer lezen/Opdrachten 84

HOOFDSTUK 6. VISUELE RETORICA

Beelden die overtuigen 87

6.1 Klassieke retorica: overtuigingskunst 89

6.2 Moderne retorica 90

6.3 Retorica en het beeld 92

6.4 Ethos, pathos en logos 93

Context Is Osama dood? Logos versus pathos 99

6.5 Kairos: het juiste moment 100

Context Kairos op Iwo Jima 101

6.6 Stijlfiguren 102

6.7 Schema’s: regelmatigheden 102

6.8 Tropen: onregelmatigheden 104

Context Metaforen: onverwachte elementen 108

6.9 Framing: selectie, salience en spin 110

Resumé Model voor retorische beeldanalyse 112

Context Gorilla’s stijlfiguren 114

Bronnen/Meer lezen/Opdrachten 115

GSR-analyse G, S en R in samenhang 116

DEEL 3. PRAKTIJK

Basiselementen van beeldtaal

HOOFDSTUK 7. COMPOSITIE

Ordening en hiërarchie 121

7.1 Welke factoren bepalen een compositie? 121

7.2 Begrenzing 128

7.3 Compositie en gestalt 130

Context Overgangen in strips 131

7.4 Beweging 132

Context Vijf verschillende vormen van fotoblur 132

7.5 Storytelling in beeld 134

7.6 Semiotiek over compositievormen 138

Context Stambomen groeien alle kanten op 142

Context Eigenwijze pijl wijst niet altijd de weg 146

7.7 Afbeelding als ontmoeting 148

7.8 Compositie als een retorisch middel 150

GSR-analyse Compositie 152

Bronnen/Meer lezen/Opdrachten 154

HOOFDSTUK 8. TYPOGRAFIE

Letters met karakter 157

8.1 Kiezen voor een font 158

8.2 Geschreefd of schreefloos? 159

8.3 Typemachineletters en afspatiëren 160

8.4 Kapitalen of onderkast 160

8.5 Typografische retorica 161

8.6 Typografie en gestalt: types en families 162

8.7 Typografie en semiotiek 163

Context Fonts 164

Bronnen/Meer lezen/Opdrachten 166

Resumé Tips voor typografie 167

GSR-analyse Typografie 168

HOOFDSTUK 9. DE DERDE DIMENSIE

Licht op perspectief 171

9.1 De kracht van licht 171

9.2 Van plat naar perspectief 172

9.3 Hulpmiddelen voor perspectief en diepte 175

9.4 Lineair perspectief 176

9.5 Standpunt als retorisch middel 178

Context Licht op aangetaste aders 179

Context Het is maar hoe je tegen Darwin aankijkt 180

Bronnen/Meer lezen/Opdrachten 182

GSR-analyse: Licht 184

HOOFDSTUK 10. KLEUR

Kleurloos, smakeloos 187

10.1 Kleurenleer 187

10.2 Perceptie van kleur 188

10.3 Welke kleuren kiezen we? 189

10.4 Focus en de kracht van wit 191

10.5 Soms liever zwart-wit 192

10.6 Semiotici over kleur 193

10.7 Kleur en betekenis 193

10.8 Kleur als retorisch middel 197

Context Kleursystemen 198

Resumé Tips voor het gebruik van kleur 202

Bronnen/Meer lezen/Opdrachten 202

GSR-analyse Kleur 204

DEEL 4. PRAKTIJK

Goed gebruik van beeldtaal

HOOFDSTUK 11. FOTOGRAFIE

Focus op foto’s 209

11.1 Iedereen fotograaf 212

11.2 De ethiek van Photoshop 213

11.3 Informatief of illustratief? 214

11.4 Retorische effecten 216

Context Hoe maak je een retorisch portret? 223

11.5 Foto en bijschrift vormen een eenheid 224

Context Tips voor bijschrijften 225

11.6 Iconische foto’s 226

11.7 Waar haal ik mijn beeld? 228

Context Foto of illustratie? 229

11.8 De stockfoto-industrie 230

Context Thumbnail visibility 231

Context Focus in fotoreportages en fotoseries 232

Context De geheime stad van Rob Overmeer 234

Bronnen/Meer lezen/Opdrachten 236

Context Briefing van de fotograaf 237

GSR-analyse Fotografie 238

HOOFDSTUK 12. GRAFIEKEN EN TABELLEN

Breng cijfers beter in beeld 241

12.1 Lijngrafiek 243

12.2 Staafdiagram 244

12.3 Cirkeldiagram ('taart') 246

12.4 Kaartdiagram 247

12.5 Multidimensionale grafiek 247

12.6 Puntenwolk 248

12.7 Radargrafiek 248

12.8 Semiotiek en lijngrafiek 249

12.9 Grafieken en retorica 250

Context 'Kleine veelvouden' besparen ruimte 253

12.10 Chart junk en het soberheidsprincipe 254

12.11 Tabellen 255

12.12 Vormgeving van een tabel 257

Resumé Tips voor grafieken en tabellen 259

Context De Amerikaanse verkiezingen verbeeld 260

Context Durf te variëren met tabellen 262

Bronnen/Meer lezen/Opdrachten 264

GSR-analyse Grafieken 266

HOOFDSTUK 13. INFOGRAPHICS

Illustraties die tekst en beeld integreren 269

13.1 Volwassen en verdiepend 269

13.2 Niet versimpelen, maar verhelderen 270

Context Anatomie van een goede infographic 271

Context Enkele voorbeelden van infographics 272

13.3 Meer dan zo maar een grafiek 272

13.4 Gestalt: beter werk met dezelfde informatie 276

13.5 Semiotiek en infographics 278

13.6 Retorica en infographics 279

Context Anatomische les: Hoe maak je een goede

infographic? 280

Context 'To clarity, add detail': Ruim driehonderd

miljoen puntjes 282

Bronnen/Meer lezen/Opdrachten 284

Context Visualization wheel als analyse-instrument

285

GSR-analyse Infographics 286

HOOFDSTUK 14. WEBPAGINA’S

Websites die werken 289

14.1 Ontwerpprincipes 289

14.2 Gestalt en webdesign 292

14.3 Webdesign en semiotiek 292

14.4 Webethos in beeld en woord: zorg dat je uitstraalt wat

je moet uitstralen 293

Resumé Maak het de bezoeker gemakkelijk 297

Bronnen/Meer lezen/Opdrachten 299

GSR-analyse Webpagina’s 300

HOOFDSTUK 15. TIJDSCHRIFTPAGINA’S

Pak mij! Lees mij! En tot straks! 303

15.1 Gestalt en opmaak: het stramien 303

15.2 Semiotiek: bladen met een smoel 304

Resumé Tien tips voor eenheid op de pagina 306

15.3 Tijdschriftpagina’s en compositie 308

Resumé Tips voor paginaopmaak 310

Bronnen/Meer lezen/Opdrachten 310

GSR-analyse Tijdschriftpagina’s 312

HOOFDSTUK 16. BEELD IN PRESENTATIES

Stekker en soldatenpak 315

16.1 Presenteren met PowerPoint en Prezi 315

Context Vijf principes tegen PowerPoint overload 316

16.2 Filmpjes in je presentaties 317

Context Vijf lessen voor korte, educatieve filmpjes 318

16.3 Visuele props 319

Context Pechakucha 20 x 20 320

Bronnen/Meer lezen/Opdrachten 321

GSR-analyse Beeld in presentaties 322

HOOFDSTUK 17. BEELDRECHT

Heb je recht op andermans beeld? 325

17.1 Beeld- en portretrecht is auteursrecht 325

17.2 Eigen en andermans werk 327

17.3 Beeldcitaatrecht 328

17.4 Bewerken van beeld 329

17.5 Beeldbanken en fotosites 329

17.6 FlickR en CC 330

Bronnen/Meer lezen 331

Index 332

Dankwoord 335

Over de auteurs 336