Inhoud

Inleiding 9

Deel 1 WAAROM? 13

1 Waarom doe je als docent onderwijsonderzoek? 15

1.1 Inleiding 15

1.2 Wat is een professional? 15

1.3 Professionele ontwikkeling als docent 17

1.4 Onderzoek helpt je bij vragen en uitdagingen 18

1.5 Waarom reflectie op het eigen handelen? 26

1.6 Een onderzoekende houding – waar hebben we het dan over? 29

2 Het belang van onderwijsonderzoek voor school- en beroepsontwikkeling 33

2.1 Inleiding 33

2.2 Schoolontwikkeling door onderzoek 34

2.3 Kennisnetwerken 38

2.4 Onderwijsonderzoek en de ontwikkeling van de beroepsgroep 42

2.5 De rol van de schoolleider 43

3 Cultuur van kennisgedreven en onderzoeksmatig werken 45

3.1 Inleiding 45

3.2 Wat is een cultuur van onderzoeksmatig werken? 46

3.3 Hoe doe je dat? Een cultuur van onderzoeksmatig werken creëren? 52

4 Tussen theorie en praktijk 59

4.1 Inleiding 59

4.2 Praktijk en wetenschappelijk onderzoek 60

4.3 Waarom praktijkonderzoek? 65

4.4 Wat zijn criteria van onderwijsonderzoek? 66

Deel 2 WAT DAN? 69

5 Wat is (onderwijs)onderzoek?

5.1 Inleiding 71

5.2 Wat is onderzoek? 72

5.3 Typen wetenschap 73

5.4 Onderwijsonderzoek: onderzoek in/van onderwijs 79

5.5 Het ‘probleem’ van onderwijsonderzoek 80

5.6 Voorbeelden van onderwijsonderzoek 81

6 Voortgezet onderwijsonderzoek

6 Kennis 85

6.1 Wat is de rol van kennis in het onderwijs en wat betekentdit voor docenten? 85

6.2 Wat is kennis? 86

6.3 Impliciete en expliciete kennis 91

6.4 Kennis ‘maken’ 92

6.5 Kennis ‘maken’ en onderzoeksmatig werken 94

Deel 3 JA! HOE DAN? 101

7 Spelregels voor (onderwijs)onderzoek 103

7.1 Spelregels voor onderzoek 103

7.2 Jouw kwetsbaarheid als docent en onderzoeker 110

8 De onderzoekscyclus op hoofdlijnen 111

8.1 Inleiding 111

8.2 De fasen van de onderzoekscyclus 113

9 Kijk 117

9.1 (Bewustwording), opvallen, verkennen (opzoeken/uitzoeken) 117

9.2 Afvragen, verbazen, verwonderen 119

9.3 Probleemstelling 119

9.4 Doelstelling 122

9.5 Onderzoeksvraag 123

9.6 Verwachtingen (hypothesen) 130

10 Ontdek 133

10.1 Inleiding 133

10.2 Theoretisch kader 134

10.3 Onderzoek opzetten 136

10.4 Data verzamelen in de onderwijspraktijk 147

10.5 Data en resultaten verwerken en beschrijven 173

10.6 Discussie, conclusie en aanbevelingen 184

11 Deel 187

11.1 Inleiding 187

11.2 De waarde van delen: rapporteren en presenteren 188

11.3 Presenteren 189

11.4 Publiceren 190

11.5 Visueel verslag 198

12 Pas toe (in de praktijk) 201

Deel 4 VAARDIGHEDENBLADEN 205

1 Kijk – Reflecteren op jouw onderzoekende houding 207

2 Kijk – Wat doe je al aan onderzoek? 209

3 Kijk – Reflectie volgens Korthagen 211

4 Kijk – Reflecteren volgens Dilts en Bateson 212

5 Kijk – Op je eigen handelen reflecteren 214

6 Kijk – Reflecteren met anderen 216

7 Kijk – Reflecteren volgens de STARR(T)-methode 218

8 Kijk – Zelfonderzoek: ethisch reflecteren 220

9 Ontdek – Onderzoek afbakenen 221

10 Ontdek – Een doelstelling formuleren 222

11 Ontdek – Brainstormen over je onderwerp(probleemanalyse) 223

12 Ontdek – Wat is je probleem? (Een probleemanalyse opstellen) 225

13 Ontdek – Operationaliseren 226

14 Ontdek – Probleemstelling en doelstelling formuleren 227

15 Ontdek – Een onderzoeksvraag formuleren 229

16 Ontdek – Deelvragen formuleren 233

17 Ontdek – Snel een wetenschappelijk artikel lezen 234

18 Ontdek – Een literatuuronderzoek doen 235

19 Ontdek – Elementen, constructen, variabelen en factoren identificeren 239

20 Ontdek – Een conceptueel model opstellen 240

21 Ontdek – Verwachtingen formuleren (een hypothesen formuleren) 242

22 Ontdek – Een onderzoek(splan) maken 243

23 Ontdek – Een vragenlijst uitvoeren 244

24 Ontdek – Een vragenlijst maken 249

25 Ontdek – Een steekproef (populatie) samenstellen 251

26 Ontdek – Een praktijkonderzoek doen 252

27 Ontdek – Leerlingen observeren 254

28 Ontdek – Objectief observeren 258

29 Ontdek – Methoden van observatiegegevens verzamelen 259

30 Ontdek – Een waarderend onderzoek opzetten 260

31 Ontdek – Contentanalyse 262

32 Ontdek – Grounded theory onderzoek doen 264

33 Ontdek – Etnografisch onderzoek doen 266

34 Ontdek – Narratief onderzoek doen 268

35 Ontdek – Lesson study doen 269

36 Ontdek – Actieonderzoek doen 271

37 Ontdek – Een casestudy uitvoeren 274

38 Ontdek – Concept mapping 276

39 Ontdek – Ontwerpgericht onderzoek doen 277

40 Ontdek – Ontwikkelingsgericht onderzoek doen 279

41 Ontdek – Gevalsstudie/casestudy doen 281

42 Ontdek – Vignettenonderzoek doen 283

43 Ontdek – Een sociale netwerkanalyse maken 285

44 Ontdek – Een interview houden 286

45 Ontdek – Onderzoek betrouwbaar maken 292

46 Ontdek – Onderzoek valide maken 293

47 Ontdek – SMART formuleren 295

48 Ontdek – Een logboek bijhouden (STARRT-methodiek) 296

49 Ontdek – Communiceren – In contact treden met respondenten 297

50 Ontdek – Communiceren – IPIG-model 299

51 Ontdek – Communiceren – verbale communicatie 301

52 Ontdek – Communiceren – non-verbale communicatie 302

53 Ontdek – Data verwerken 305

54 Ontdek – Kwalitatieve data-analyse 306

55 Ontdek – Kwantitatieve data-analyse 310

56 Deel – Mondeling presenteren van je onderzoek 313

57 Deel – Effectief presenteren 315

58 Deel – Visueel presenteren 317

59 Deel – Online presenteren 318

60 Deel – Compact presenteren 320

61 Deel – Een poster presenteren 322

62 Deel – Visuals, moodboards en infographics maken 324

63 Deel – Een digitale presentatie inrichten 327

64 Deel – Schriftelijk presenteren 329

65 Deel – Typen onderzoeksverslagen 331

66 Deel – Verslag doen van literatuuronderzoek 334

67 Deel – Een onderzoeksverslag of -rapport schrijven 339

68 Deel – Een (wetenschappelijk) artikel schrijven 343

69 Deel – Je artikel publiceren 346

70 Deel – Schrijfstijl: in welke ‘tijd’ schrijf je? 348

71 Deel – Schrijfstijl: tips 349

72 Deel – Bronnen vermelden in de lopende tekst 353

73 Deel – Voetnoten en eindnoten gebruiken 355

74 Deel – Tabellen en figuren gebruiken in je tekst 356

75 Deel – Een literatuurlijst samenstellen 358

76 Deel – Ethische aspecten van onderwijsonderzoek 362

77 Deel – Een onderzoeksvoorstel schrijven 364

78 Deel – Een voorstel schrijven voor een conferentie 366

79 Kijk – Terugkijken op je onderzoek 372

Literatuur 373

Register 383

Over de auteur 387