De essentie van leiderschap

Voorwoord van prof. dr. Floortje Scheepers 13

Voorwoord van de auteurs 17

1 Inleiding: 21

Naar de essentie van leiderschap! Doen wij wel het goede?
1.1 Wel een bloeiende psychiatrie, 22

maar gevaarlijk voor psychiaters

1.2 De kwintessens van leiderschap 24

1.3 Persoonlijk leiderschap: het morele kompas kalibreren 26

1.4 Het Raamwerk Medisch Leiderschap 29

1.5 Hoe is dit boek opgebouwd? 31

1.6 Coda 33

1.7 Literatuur 33

2 Wat is het goede leven en hoe is dat te bereiken? 37

2.1 Inleiding 38

2.2 Onze laatmoderne tijd 41

2.3 Tijdsbeleving 47

2.3.1 Erkenning door significante anderen 50

2.3.2 Flow 50

2.4 Vormen van tijdstructurering 53

2.4.1 Terugtrekken 55

2.4.2 Rituelen 56

2.4.3 Tijdverdrijven 58

2.4.4 Activiteiten 60

2.4.5 Psychologische spelen 61

2.4.6 Intimiteit 63

2.5 Persoonlijk leiderschap 65

2.5.1 Stap één: Het opstellen van een persoonlijk statuut 66

2.5.2 Stap twee: Het identificeren van jouw rollen 73

2.5.3 Stap drie: Het formuleren van doelen 75

voor de middellange en lange termijn

2.5.4 Stap vier: Agendabeheer 76

2.5.5 Stap vijf: Evaluatie 78

2.6 Woorden tot besluit 80

2.7 Literatuur 81

3 Groepen, leiders, volgers, massa en macht. 83

Een inleiding in groepsdynamica

3.1 Inleiding 84

3.2 Groepsdynamiek en regressie in kleine groepen en organisaties 88

3.2.1 Oppervlaktestructuur en dieptestructuur 88

3.2.2 Een menselijk dilemma 92

3.2.3 Regressieve fenomenen en basisvooronderstellingen van een groep 95

3.3 De persoonlijkheidskenmerken van de leidinggevende 100

3.3.1 De narcistische leider 101

3.3.2 De paranoïde leider 102

3.3.3 De kwaadaardig narcistische leider 103

3.4 Het inrichten en bestendigen van een gezond functionerende organisatie 105

3.4.1 De vereiste persoonlijkheidskenmerken van een leidinggevende 107

3.4.2 Het opbouwen van een deskundig team 110

3.4.3 Een duidelijke oppervlaktestructuur: strategisch beleid (met duidelijke visie en missie) 111

3.4.4 Een duidelijke oppervlaktestructuur: het management 112

3.4.5 Het opbouwen van een werkzame groeps- en organisatiecultuur 114

3.4.6 Het handhaven van groepsgrenzen 116

3.5 Grote groepen, organisaties, instituties, bureaucratie, ideologie, massamedia, extremisme en radicalisering 118

3.5.1 Het verschil tussen kleine en grote groepen 118

3.5.2 (Wereld)leiders 123

3.5.3 Regressie in grote groepen 126

3.5.4 Manieren om (ernstige) regressie in grote groepen tegen te gaan 129

3.5.5 Vrijheid van meningsuiting, de rol van een vrije pers en de invloed van de (sociale) media 134

3.6 Conclusie 137

3.7 Literatuur 140

4 Principieel onderhandelen 145

4.1 Inleiding 147

4.2 De kunst van het creëren van overeenstemming tussen partijen 150

4.3 Principieel onderhandelen 153

4.3.1 Onderhandelen als methode voor aanpak van problemen 153

4.3.2 Essentiële stappen in het onderhandelingsproces 155

4.4 Niet onderhandelen 179

4.5 Onderhandelen vanuit een minder machtige positie 179

4.6 Handige tips en adviezen 180

4.6.1 Tips en adviezen voor het onderhandelen 181

4.6.2 Tips en adviezen voor gesprekstechnieken 182

4.7 Smerige tactieken 183

4.7.1 Good cop/bad cop 183

4.7.2 Lowball/highball 184

4.7.3 Bogey-tactiek 185

4.7.4 Afknabbelen 186

4.7.5 Lokaas gebruiken 186

4.7.6 Dreigen met niet-bestaande gevaren 187

4.7.7 Game of chicken - het spel van de angsthaas 187

4.7.8 Intimidatie 188

4.7.9 Snow job 189

4.7.10 Take it or leave it 189

4.7.11 Schijnonderhandeling 190

4.7.12 Agendamanipulatie 190

4.8 Literatuur 191

5 Veranderkunde 193

5.1 Inleiding 194

5.2 Wat is veranderkunde? 197

5.3 Strategisch management 201

5.4 Omgevingsanalyse 203

5.4.1 Politieke doelstellingen 204

5.4.2 Economische doelstellingen 206

5.4.3 Sociale doelstellingen 206

5.4.4 Technologisch-inhoudelijke doelstellingen 207

5.4.5 Juridische doelstellingen 208

5.4.6 Klimaatdoelstellingen 209

5.5 Interne analyse 211

5.6 Opstellen van een actieplan 215

5.7 Het veranderproces zelf: de implementatie 217

5.7.1 Urgentiebesef vestigen 218

5.7.2 Een leidende coalitie vormen 218

5.7.3 Visie en strategie ontwikkelen 219

5.7.4 Verandervisie communiceren 219

5.7.5 Draagvlak creëren 220

5.7.6 Kortetermijnsuccessen genereren 220

5.7.7 Verbeteringen consolideren en tempo hoog houden 220

5.7.8 Nieuwe veranderingen in organisatiecultuur verankeren 220

5.8 Enkele woorden tot besluit 221

5.9 Literatuur 222

6 De kunst van situationeel leidinggeven 225

6.1 Inleiding 226

6.2 Leiderschap, macht en gezag 227

6.3 Paul Hersey en situationeel leidinggeven 229

6.4 Het inschatten van situatie en competentieniveau 231

6.4.1 Competentie, bekwaamheid en bereidheid 232

6.4.2 Het inschatten van het competentieniveau 233

6.5 Stijlen van leidinggeven 234

6.6 Elkaar weten te vinden – leidinggeven als intensieve 237

vorm van samenwerking

6.6.1 Competentieniveau M1 & S1 Instrueren 238

6.6.2 Competentieniveau M2 & S2 Overtuigen 240

6.6.3 Competentieniveau M3 & S3 Overleggen 243

6.6.4 Competentieniveau M4 & S4 Delegeren 246

6.7 Situationeel leidinggeven, een kunst maar vooral een kunde249

6.8 Literatuur 250

7 Feedback geven en ontvangen 253

7.1 Inleiding 254

7.2 Nut en noodzaak van feedback 255

7.3 Definitie 256

7.4 Waarom feedback geven en ontvangen allerminst vanzelfsprekend is 258

7.5 Het professionele kader 262

7.6 Het morele fundament van de organisatie 263

7.7 Persoonlijke en professionele groei is het primaire doel 265

7.8 Vier aspecten van communicatie 266

7.9 Een model van feedback geven 269

7.9.1 Voorbereiding van het gesprek 269

7.9.2 Het gesprek zelf 271

7.9.3 Andere methodieken 272

7.10 Een model van feedback ontvangen 274

7.10.1 Het omarmen van feedback 274

7.10.2 Vijf stappen bij het ontvangen van feedback 274

7.10.3 Hoe om te gaan met harde kritiek? 276

7.11 Literatuur 277

8 Vergaderen 281

8.1 Inleiding 283

8.2 Niet vergaderen? Is het beleggen van een vergadering nodig en met welk doel? 286

8.3 Randvoorwaarden voor succesvol vergaderen 288

8.3.1 Veiligheid, omgangsnormen en vergaderetiquette 288

8.3.2 Een goed functionerende (‘bekwame’) voorzitter 292

8.3.3 Eenduidige procedures 296

8.3.4 Vergaderafspraken of -reglement (‘spelregels’) 302

8.3.5 Agenda (‘spoorboekje’) 303

8.4 De vergadering zelf 306

8.4.1 De voorbereiding en agenda opstellen 306

8.4.2 De vergaderfasen 307

8.4.3 Verslaglegging (‘notulen’) 309

8.4.4 Afronding en nazorg 309

8.5 Online of telefonisch vergaderen 309

8.5.1 Voordelen 310

8.5.2 Nadelen 310

8.5.3 Tips voor voorzitters en deelnemers aan een onlinevergadering 311

8.6 Verschillende overlegvormen 314

8.6.1 Ochtendrapport of overdracht 314

8.6.2 Informatief organisatorisch overleg (werkoverleg, teamoverleg, bilateraal overleg) 317

8.6.3 Disciplineoverstijgend zorginhoudelijk overleg (multidisciplinair overleg, behandelplanbespreking) 317

8.6.4 Zorgafstemmingsoverleg met patiënt (en diens naasten) 317

8.6.5 Overleg met betrekking tot onderwijs, werkgroep- of commissieoverleg 318

8.6.6 Netwerkoverleg 319

8.6.7 Medische stafvergadering 320

8.7 Lastige momenten, storend vergadergedrag en hoe je iedereen bij de les houdt 321

8.8 Tot besluit 323

8.9 Literatuur 324

8.10 Bijlage: Handleiding bij het maken van een overlegreglement 326

De totstandkoming van dit boek 331

Dankwoord 333

Over de auteurs 33

Podcast aflevering

Auteur dr. Jolien Bueno de Mesquita bespreekt in deze podcast aflevering de essentie van leiderschap in de psychiatrie. 

De aflevering is onderdeel van de podcast Aios op de sofa. Luister hier naar de andere afleveringen.