Spraakstoornissen onder de loep

Grote overlap 

De groep kinderen met een spraakstoornis is groot en zeer divers. Onderliggend kunnen er veel verschillende oorzaken zijn. Maar ook de ernst, het karakter van de spraakfouten en het effect dat de behandeling heeft, kunnen behoorlijk van elkaar verschillen. Bij het stellen van de diagnose staan logopedisten vaak voor een uitdaging.  

Eén van de uitdagingen is de overlap in symptomen. Oftewel, een bepaald symptoom kan voorkomen bij verschillende spraakstoornissen. Neem bijvoorbeeld ‘inconsistentie van spraakfouten’, een symptoom dat past bij verschillende spraakstoornissen. Het kan worden veroorzaakt door een instabiel fonologisch systeem of door het ontbreken van solide woordvormen. Bij spraakontwikkelingsdyspraxie kan de inconsistentie bijvoorbeeld weer worden toegeschreven aan het verkeerd plannen en/of programmeren van de spraak. Dezelfde symptomen kunnen dus verschillende oorzaken hebben.  

Van systemen naar processen 

Om goed zicht te krijgen op het probleem en een passend behandeltraject te bepalen, is het belangrijk om het gehele onderliggende spraakproces in beeld te krijgen. De onderzoeksinstrumenten waar logopedisten in Nederland nu gebruik van maken, bieden alleen een beschrijving van symptomen en geen expliciete analyse van het gehele onderliggende proces. Deze symptoomdiagnostiek is niet voldoende om een geschikte behandeling te bepalen.  

Het Computer Articulatie Instrument (CAI) pakt het anders aan. Het CAI is een gestandaardiseerd instrument dat een breed inzicht geeft in de spraakontwikkeling van jonge kinderen in de leeftijd van 2 tot en met 6 jaar. Het instrument is innovatief, omdat het de eerste echte stap zet naar procesdiagnostiek, waarbij het gehele onderliggende proces in beeld wordt gebracht. Zo kun je als logopedist een beter gefundeerde keuze maken voor de diagnose en daarna ook de behandeling. 

Spraakprofiel 

Door verschillende spreektaken af te nemen worden alle deelprocessen van de spraak in beeld gebracht. De resultaten leveren een compleet spraakprofiel op. Dit spraakprofiel is kort gezegd een opsomming van de sterke en zwakke aspecten in de spraak van het kind. Het voordeel van het CAI is dat je niet slechts één score over het algehele ontwikkelingsniveau krijgt, maar meerdere scores die elk het niveau reflecteren van een bepaald kenmerk van de spraak.  

Een flinke tijdsbesparing 

Het hele onderliggende proces in beeld brengen, klinkt misschien als een tijdrovend proces, maar dat is het niet. Een van de dingen die een analyse met het CAI namelijk oplevert is tijd. Normaalgesproken hebben logopedisten twee tot vier sessies nodig om het diagnostisch proces te voltooien. Ze vragen naar het gehoor, de spraaktaalontwikkeling van het kind en het verloop van de stoornis en daarna volgt een observatieonderzoek. Het is een tijdrovend proces. DMet het CAI kun je dit al terugbrengen naar bijvoorbeeld twee sessies van 30 minuten, waarin het afnemen van het CAI tussen de 16 en 30 minuten duurt.  

De testprocedure bestaat uit twee stappen: het objectieve en kwantitatieve onderzoek van de symptomen en het vergelijken van de scores op de verschillende taken. Het eerste deel, het onderzoek, bestaat zoals gezegd uit meerdere spraakproductietaken. Het kind moet onder andere plaatjes benoemen, woorden vijf keer achter elkaar herhalen, niet-bestaande woorden zeggen en klankreeksen zo snel mogelijk achter elkaar na proberen te zeggen. Het programma slaat vervolgens alle audio op. De logopedist registreert vervolgens alle fouten die het kind heeft gemaakt. Bij het transcriberen van Plaatjes benoemen en Nonwoordimitatie staat de juiste vorm al voorgegeven en de logopedist hoeft alleen meer de klank te vervangen in welke klank het kind zegt of de klank weg te laten. Daarnaast luistert de logopedist naar nog drie andere taken en telt het aantal verschillende woordvormen die het kind uit of telt het aantal lettergrepen en voert dit als getal in het analysegedeelte van het CAI. Het voordeel van het CAI is dat in het analysegedeelte makkelijk een woord geselecteerd kan worden en dat dan meteen het desbetreffende geluidsbestand zichtbaar wordt. Dus niet meer heen en weer klikken in het gehele geluidsbestand van je onderzoek. Nadat deze acties zijn uitgevoerd, maakt het CAI een rapport aan hoe het kind heeft gescoord. De gecomputeriseerde afname en analyse maken dat veel tijdrovende taken uit handen worden genomen.  

Ook prettige afname voor ouder en kind 

Maar het grootste tijdsvoordeel zit hem in het eindresultaat. Door het CAI in te zetten voor de diagnose wordt beter inzichtelijk wat het onderliggende probleem is en wat het kind nodig heeft. Hierdoor kan de behandeling veel beter op het individuele kind worden afgestemd, waardoor de kans op een effectieve behandeling aanzienlijk verbetert. Bovendien kan er sneller een gerichte behandeling gestart worden. Ook voor het kind en de ouders is de afname prettig. De kinderen gaan interactief en digitaal aan de slag en dat vinden de meeste kinderen leuk. Voor ouders is het een groot voordeel dat ze meer inzicht krijgen in de oorzaak van het probleem en de ernst.  

Betrouwbaar  

Eerdere studies hebben het gebruik van het CAI bij kinderen onderzocht en daarbij is vastgesteld dat het een valide en betrouwbaar instrument is (van Haaften et al., 2020; Maassen et al., 2019; van Haaften et al., 2019). Doordat het CAI is gestandaardiseerd met normatieve data, kun je de spraakmogelijkheden van een kind vergelijken met die van leeftijdsgenootjes. Daarnaast zorgen de computergestuurde instructie en afname ervoor dat er geen variatie optreedt in de afname en dus het resultaat van het CAI des te betrouwbaarder is. Ook het transcriberen van de uitingen en het meten van de syllabeduren wordt door de analysesoftware ondersteund, wat standaardisatie bevorderd en de kans op fouten verkleind.

Rapportage en diagnose 

Het is echter wel belangrijk dat het CAI wordt afgenomen door een logopedist, spraak-taalpatholoog of klinisch linguïst. De afname van het CAI en het uitwerken en interpreteren van de testresultaten vereisen namelijk klinische vaardigheid in het afnemen van tests bij (jonge) kinderen en kennis van de normale en afwijkende spraakontwikkeling.  

De rapportage geeft ruwe en genormeerde scores van verschillende taken, maar geeft geen conclusie in de vorm van een spraakdiagnose. Het is aan de logopedist om een klinisch oordeel te vormen, het onderliggende probleem te herkennen en vervolgens een geschikte behandelmethode te kiezen. Het CAI helpt door in kortere tijd, een nauwkeurige en vooral breder beeld van het kind en de onderliggende spraakstoornis te geven.