Samen slim

Proloog 8

Deel 1. Gaat collectieve wijsheid ons redden? 11

I Niemand weet in zijn eentje genoeg 13

Wat is collectieve intelligentie? Een eerste, voorzichtige definitie 13

Ontmoetingen bij volle maan 14

Dreiging uit onverwachte hoek 16

Niet meer hersenen, meer verbindingen 17

Plautus zag het al 19

Met kunstmatige intelligentie zijn we op de helft van het schaakbord 21

Stel: kleuters regeren de wereld 26

Kondratieffs golven en Trumps splitter-Twitter 28

Oversteken met Roef 32

Big data, big mind, big heart, big picture 33

Hoger óf lager, meer óf minder, man óf vrouw, wit óf zwart 34

Is het beleid of is erover nagedacht? 37

II Samen slim in de natuur 43

Hoe kun je de lucht bezitten? 43

Slimme bossen, feromonen en zwermintelligentie 44

III Vier werelden, vier denkramen, vier talen 53

Het Cynefin-framework 53

Het rechte pad van hier naar daar 54

Het echte pad van hier naar daar, van heen naar terug, van op naar neer 57

Een dialoog levert saaie televisie op 60

Crisis, rennen... 62

Taal als instrument 63

IV Ik versus wij 65

Hoe onveiliger, hoe meer wij en zij 67

Een land vol marionetten 68

Huh? 96 procent vindt dat politici niet weten wat er leeft onder het volk 71

Weg met het parlement en andere inspraakorganen: leve de democratie! 74

Wat men denkt als men niet denkt 75

Vliegschaamte of vlieg-shaming? 78

Er is geen middelpunt in het heelal, dus jij kunt het ook niet zijn 81

Hoe de fragmentatie van het denken wijsheid in de weg zit 83

De keuze van Abigail Norville 86

‘La Convention Citoyenne pour le Climat’ versus de beschonken komkommer 87

Deel 2. Vrije ruimte en denkverstoringen 89

V Vrije ruimte, tussenruimte en lege ruimte 91

De vrije denkruimte waarin elke gedachte en mening mag zijn 92

De tussenruimte waarin ontmoetingen ontstaan 93

Lege ruimten 96

Rousseau en de tuin van mijn buurman 97

Zwemles van de watermoleculenmeter 99

VI Een kleine geschiedenis van onderzoek naar creatief

denken bij individuen en in groepen 103

De hype van ‘lateraal denken’ 104

Sudden illuminationen het ‘Einstellungseffect’ 105

Van individuele creativiteit naar groepscreativiteit 106

VII Waarheid, werkelijkheid en andere kennisillusies 109

Peter Lassen, de verdwalende ontdekkingsreiziger 110

Rembrandt zou niet weten wie De Nachtwachtgeschilderd heeft 111

Hoe kom je in vredesnaam tot die oplossing? 114

Als veel mensen onwaarheid verkondigen, wordt het niet vanzelf waar 116

De moed tot waarheid heeft Socrates het leven gekost 118

VIII De val van een onderneming 121

We stonden aan de rand van de afgrond, maar gelukkig maakten we een flinke stap voorwaarts 122

Black Mirror: Bandersnatchen Imtech 125

De haas stuurde de schildpad 127

Vandaag ga ik mijn organisatie eens om zeep helpen 128

IX Hoe ons misleidbare brein het collectieve denken kan

verstoren 131

Verliefdheid maakt blind, liefde niet 132

Een cocktail van ellende 133

Ik weet het wel, maar ik beleef het niet… en dan is het er niet 137

‘Maria, Maria, I never stop saying Maria’ 139

De fabeltjesfuik 143

Een verhaal waarmee je kunt leven 145

Kanalen op Venus? 146

Verstoringen van collectieve denkprocessen 147

De rijstebrijberg 163

Deel 3. Samen slim 165

X Van genius naar scenius 167

Op de hoek van een straat, in een wijk, een koffietent, een organisatie, overal 168

De breinfuncties van een scenius 170

Naar een nieuwe definitie van ‘slim’ of hoe individuele excellentie

de scenius bedreigt 192

Het parlement der dingen, een zetel voor de huurder, voor het huis, het

speelveld in de buurt en voor de bomen in de wijk 195

Zwaaien met Ockhams scheermes 198

Het formulier praat mee, het schip wil naar boven 200

XI Lessen uit de interventiekunde: hoe geef je vorm aan

collectieve slimheid? 203

De bovenstroom is zichtbaar, bewust en grijpbaar 204

De onderstroom benader je met gevoelsprecisie 205

Ongekamde adviezen voor de vorming van een scenius 207

XII Een aantal concrete ideeën voor het inrichten van

collectieve slimheid, met lichte tegenzin… 251

Epiloog 259

Literatuur 263

Dankwoord 277

Bijlage 1. Het Atomium revisited 279