Column Irene van Staveren

Risico en onzekerheid

Het leven is vol risico's en onzekerheden. Een eeuw geleden promoveerde de Amerikaanse econoom Frank Knight op het onderscheid tussen deze twee soorten kwetsbaarheid van het bestaan. Risico heeft een kenbare kansverdeling, zoals bij het gooien van een dobbelsteen of de kans dat een nieuwe stalen brug het begeeft binnen vijftig jaar. Onzekerheid heeft dat niet. Omdat je de mogelijke uitkomsten niet kent en de kans dat een bepaalde uitkomst zich voordoet nergens uit kunt afleiden. Daarom is het wel mogelijk om risico's te verzekeren, zoals het afbranden van je huis of het verlies van een vinger van een violist, maar niet om onzekerheden te verzekeren. Want verzekeraars hebben geen idee wat de premie moet zijn of wat de cumulatieve omvang van de schade is, zoals bij een oorlog. Precies daarom wordt schade aan uw huis en inboedel niet gedekt bij aardbevingen, dijkdoorbraken of raketaanvallen.

Voor mij was het onderscheid tussen risico en onzekerheid een eyeopener tijdens mijn studie. Het is jammer dat veel economen dit onderscheid later weer vergeten, want het inzicht is een handig middel bij beleidsvraagstukken over financiële steun bij economische schade. Voor risico's hoeven ondernemers bijvoorbeeld niet aan te kloppen bij de overheid voor compensatie. Risico's nemen hoort nu eenmaal bij ondernemerschap. Een ondernemer maakt zelf de keuze om dat risico te verzekeren, bijvoorbeeld wisselkoersrisico's bij exporten, of om het risico te dragen door er een potje voor te reserveren. Maar onzekerheden zijn nu eenmaal niet te verzekeren en bij grote schade die tot faillissementen leidt is het niet onredelijk om steun te verwachten van de overheid.

Vanuit economisch gezichtspunt is het belangrijk als de overheid beslissingen over financiële steun neemt op basis van het onderscheid tussen risico en onzekerheid. En niet op basis van andere criteria zoals lobby, medelijden, of publieke verontwaardiging over nare bijeffecten zoals het ruimen van kippen. De vraag moet zijn of de schade voorkomen had kunnen worden door prudent handelen door de betreffende sector. Had betere zelfregulering en zorgvuldiger controle door de sector zelf het recente gif-drama kunnen voorkomen? Of een betaalbare verzekering? In dat geval gaat het om ondernemersrisico en is staatssteun onterecht. Maar vaak is de oorzaak van grootschalige schade in een sector niet zo zwart-wit. Heeft de controle door de overheid gefaald? Is er te laat geïnformeerd? Zijn er onhandige uitspraken gedaan die de exporten onnodig hebben geschaad? In dat geval leiden de ondernemers niet alleen schade door risico's maar ook door onzekerheden. Men mag uitgaan van transparant en prudent overheidshandelen. Als dat niet helemaal het geval is, lijkt enige financiële steun door de overheid op zijn plaats. Als de export door onzorgvuldig overheidsoptreden geschaad wordt is het economisch terecht dat de overheid diplomatieke middelen inzet en een promotiecampagne financiert. Maar er is meer onzekerheid die steun billijkt. Want de keuze van ondernemers om hun kippen te ruimen of the ruien (te laten leven op een paar weken dieet tot het gif verdwenen is) behelst niet alleen ondernemersrisico maar is ook onderhevig aan onzekerheden. Wanneer gaan de kippen weer gifvrije eieren produceren? Welk percentage kippen valt af? Ruimen schaadt dier en aanzien van de sector. Dus enige financiële steun voor de onzekere optie van ruien, die een boer wellicht meer kost dan de optie ruimen, is economisch gezien verantwoord. Niet uit medelijden. Maar omdat het volgt uit het cruciale onderscheid tussen risico en onzekerheid.