'Een verzameling schone uitspraken is meer waard dan een hoop schatten.'

'Een verzameling schone uitspraken is meer waard dan een hoop schatten.' - Isocrates, 436 - 338 v. Chr.

Fragment uit de inleiding van 3000 jaar denkers over onderwijs

Onder redactie van Henk Sissing

Inleiding 

Uitspraken van grote denkers zetten door hun beperkte omvang, verbeeldingskracht en helderheid aan tot nadenken en discussie. Leg in een gezelschap een paar uitspraken op tafel en er ontspint zich een verdiepend gesprek. ‘Klopt die uitspraak wel? Ervaar jij dat nou ook zo? Wat raakt je in deze uitspraak? Is het tegenovergestelde ook waar? Jij zegt dat nu wel, maar …’

De meeste uitspraken in 3000 jaar denkers over onderwijs zijn juweeltjes en ze zijn vaak ook nog verrassend actueel.
Het euvel van het ontbreken van de bredere context van uitspraken is van minder belang. Deze valt makkelijk te achterhalen via het internet en boeken van de geciteerde denkers. Belangrijker is wat de lezer ermee doet.

Uitspraken van filosofen en andere grote denkers

De meeste uitspraken over onderwijs in dit boek zijn van filosofen, maar er zijn er ook opgenomen van grote nationale en internationale pedagogen, onderzoekers en onderwijskundigen als Maria Montessori, John Goodlad en onze eigen Jan Ligthart. Bovendien zijn er uitspraken te vinden van andere grote denkers. Want wie spreekt Mahatma Gandhi, Marten Luther King jr, Siddhartha Gautama Boeddha, Albert Einstein, Leonardo da Vinci en Nelson Mandela tegen als zij spreken? Niet alle uitspraken bevatten de woorden onderwijs, school, leerling, directeur of leraar, maar zijn zeer herkenbaar in de context waarin ze staan.

Uitspraken van hier en daar en van toen en nu
De uitspraken komen van over de hele wereld en beslaan een periode van ruim 3000 jaar. De oudste uitspraak is afkomstig van een kleitablet uit de Nationale Bibliotheek in Bagdad en stamt uit 2000 v.Chr. De recentste uitspraken zijn van Fernando Savater (1947), Peter Sloterdijk (1947), Ad Verbrugge (1967) en de helaas te jong overleden Grahame Lock (1946 – 2014).

Uitspraken in historische volgorde
De uitspraken staan in historische volgorde. Daardoor wordt duidelijk hoe ver nieuw ogende gedachten kunnen teruggaan in de tijd en zich door de eeuwen heen kunnen herhalen. En dat is niet vreemd. Ieder tijdsgewricht staat voor dezelfde vragen en geeft daarop een eigentijds antwoord. Vragen over doel en zin van onderwijs binnen een samenleving houden de gemoederen al ruim 20 eeuwen bezig. Plato (427 - 347 v.Chr.) zei daarover ‘Maar als je nu vraagt wat het goede aan onderwijs in zijn algemeenheid is, dan is het antwoord simpel: dat onderwijs goede mensen voortbrengt, en dat goede mensen nobele daden verrichten.’ Filosofen en veel andere grote denkers waarschuwen tot op de dag van vandaag voor het grote gevaar van de sterke economisering van het onderwijs en de verwaarlozing ervan als waarde op zichzelf voor de ontwikkeling van kinderen. Ook onze generatie zal fundamentele antwoorden moeten geven op de vragen die aan ons worden gesteld over het doel en de zin van ons onderwijs. Dat is onze persoonlijke en gemeenschappelijke verantwoordelijkheid. De geschiedenis zal over onze antwoorden een oordeel vellen. En hebben de kinderen van nu geen recht op een positief oordeel?

Uitspraken verdeeld in hoofdstukken
De uitspraken zijn ingedeeld in hoofdstukken en subhoofdstukken. Ieder hoofdstuk wordt ingeleid door een vooraanstaand wetenschapper. Ik realiseer me dat dit een zeer subjectieve indeling is en dat uitspraken in meerdere categorieën thuis kunnen horen.

Gebruik van de uitspraken
Ik nodig u uit om in dit boekje te bladeren en te lezen. Veel van de uitspraken zijn niet bedoeld voor de vluchtigheid, maar om te overwegen. Denken heeft tijd nodig. Iedere uitspraak is in traagheid ontstaan en dient daarom in traagheid begrepen te worden. Ik hoop dat u steeds een uitspraak selecteert en bij uw analyse minstens drie keer vraagt: ‘Waarom?’ Want in het waarom zit de kern en niet in het wat en hoe. Die zijn beide het gevolg van de antwoorden op de waaromvragen. Ik gun eenieder veel ‘eigen-wijsheid’ en een stevig verhaal over de ontwikkeling van jonge mensen op weg naar volwassenheid in de 21ste eeuw, over verantwoordelijkheid en over oog voor elkaar in het dorp dat de wereld toch eigenlijk is.
En speciaal voor hem en haar die jammer genoeg te bescheiden zijn, een uitspraak die ik onlangs hoorde van een bevlogen spreker: ‘Als je denkt dat je te klein bent om invloed te hebben, dan heb je waarschijnlijk nog nooit de nacht doorgebracht met een mug op je kamer!’

Uitspraken voor uw toespraken
Voor menig lezer is dit boekje een uitkomst voor de toespraken die jaarlijks gehouden moeten worden en waarbij steevast iets gevats wordt verwacht. Gebruik dan deze uitspraken, geniet ervan en laat anderen er ook van genieten.

Ontbreekt uw favoriete uitspraak?
De uitspraken in deze uitgave zijn in 10 jaar verzameld uit vele boeken, artikelen, en sites van onderwijsfilosofieverenigingen wereldwijd. Uit de duizenden verzamelde uitspraken van grote denkers over onderwijs heb ik een keuze moeten maken. Het kan dus zomaar zijn dat uw favoriete uitspraak ontbreekt. Laat het mij vooral even weten. Ik zal het graag toevoegen aan mijn verzameling en mogelijk aan een volgende druk.

Correctie uitspraken
In een verzameling van duizenden uitspraken kunnen, ondanks betrachte zorgvuldigheid, fouten sluipen. Ik ben bij sommige uitspraken vijf of zes verschillende toeschrijvingen tegengekomen. Als er volgens u een uitspraak niet correct is, wilt u mij dat dan laten weten. Bij voorbaat heel veel dank.

Graag eindig ik met een uitspraak van Viktor Frankl (1905 - 1997). Hij was neuroloog en psychiater, maar is ook bekend geworden als overlever van de holocaust: ‘Iedereen heeft zijn eigen specifieke roeping of missie in het leven. Iedereen heeft een concrete opdracht die uitgevoerd moet worden. Hij kan dat niemand anders laten doen, net zomin als hij zijn leven kan overdoen; ieders taak is dus uniek, evenals zijn specifieke kans daar zijn eigen vorm aan te geven.’

En dat is exact wat ik iedereen van harte toewens.

Het ga u goed!

Henk Sissing

Drs. Henk Sissing MLD (1954) is vooral onderwijsliefhebber en daarnaast onderwijsorganisatieadviseur, ontwikkelaar en onderzoeker. Hij heeft verschillende (bestuurs)functies gehad in het BaO, het VO, HBO, het Ministerie van OCenW en CPS. Henk Sissing is bestuurslid van de VFS, bestuurslid van het NILEA en lid van enkele denktanks over onderwijs. Hij is bedenker en ontwikkelaar van o.a.: het werken met ´Minder handen voor de klas´, het werken met pressure cookers, databank met 350 projecten vakoverstijgend werken, operatie stofkam (strijd tegen overladenheid),onderwijsfilmfestivals en Weten waarom!. Hij heeft veel artikelen, brochures en andere uitgaven geschreven waaronder Soms moet het werkelijk stil zijn... (350 onderwijsgedichten van 1591-2010).