Jos Kessels: School je geest!

Zaaltjes langs de snelweg, boardrooms, afgelegen vergaderzaaltjes: als een moderne Socrates trekt Jos Kessels de markt op en laat mensen echte gesprekken voeren met elkaar. In zijn nieuwe boek Scholing van de geest gaat hij op de persoonlijke tour: ‘Wat je predikt, moet je zelf ook uitvoeren’.

Interview met Jos Kessels door Daan Borrel

Uw eerdere boeken gaan ook over de socratische methode. Wat voegt dit boek toe?
‘Het is elke keer hetzelfde boek, maar het gaat steeds een stap verder. Dieper. Wat dit boek kenmerkt, is de persoonlijke insteek. Ik gebruik mijn eigen leefregels en ideeën als een middel van reflectie. Wat je predikt, moet je zelf ook uitvoeren.
Ik heb een bekende essayist om commentaar gevraagd. Hij zei: dat persoonlijke, dat is goed. Toen ben ik het meer gaan uitwerken. Het vormt een rode draad door het boek. Ik beschrijf mijn eigen zelfonderzoek, dat gaat met vallen en opstaan. Ik heb gehoord dat sommigen het als troostend ervaren.’

Voor wie is het boek bedoeld?

‘Jan en alleman kunnen wat aan het boek hebben, maar het richt zich vooral op de scholing van leiders. Leiders die door het werken in een organisatie hun geest scholen.

Er zijn te weinig mensen die hun geest scholen. Zovelen gaan naar een universiteit, maar dat is kennisoverdracht voor het verstand, geen training in hoe je dat verstand moet gebruiken. Ik wil daar verandering in brengen; de socratische gespreksvoering moet levend worden gehouden. Je moet je voorstellen: in al die bedrijven waar ik kom – grote zorginstellingen, banken, noem maar op, waar normaal nooit een filosoof komt – werken mensen samen keihard, het gaat om reusachtig veel geld maar samen een onderzoeksgesprek voeren tijdens een vergadering? Nee, dat gebeurt niet. Meestal zien mensen hun werk en de kwesties die daar spelen als iets wat buiten hun persoon valt. Ze hebben het lef, of de kennis, niet om hun werk persoonlijk te maken. Terwijl een van de belangrijkste lessen is: de weg naar buiten gaat altijd via binnen.

Als je geïnspireerd in de weer wilt blijven, individueel of bedrijfsmatig, dan moet je ook uitzoeken hoe je zelf in elkaar zit. Anders wordt het niets. En geloof me, iedereen kan zijn kompas vinden. Iedereen heeft een idee, kan tot inzicht komen. Het is een kwestie van de juiste vragen stellen. Er moet een situatie worden gecreëerd waarin inspiratie ontstaat, inspiratie om visie te ontwikkelen. Daar zijn vragen voor nodig als: Heb je het idee dat je goede dingen doet? Waar meet je dat dan aan af? Iedereen denkt dat hij of zij het antwoord hierop weet, maar als je doorvraagt blijken ze het toch moeilijk te vinden om het onder woorden te brengen.

De geest scholen is een lastig vak. En vooral als je deze methodiek toepast op leiders in grote bedrijven: dat zijn grote ego’s, die hebben geen tijd voor slap gelul. Het vak is ook te praktisch voor academici. Zo jammer. Filosofen moeten die ivoren toren uit, de markt op. Er is wel sprake van popularisering van filosofie de laatste jaren, maar vaak blijft de filosofie toch aan de kant staan. Zij zou zich meer moeten richten op gemeenschapsontwikkeling. In de maatschappij duiken.’

En wat is het doel achter het zelfonderzoek en de gesprekken?
‘Verbinding. Goed zelfonderzoek zorgt voor een open en kwetsbare instelling waarmee je mogelijkheid tot samenhang creëert. Bestuurders in bijvoorbeeld zorginstellingen hebben vaak zoveel oud zeer opgebouwd dat ze nooit meer echt in verbinding komen. Al die buitenste laagjes moeten dus eerst worden opengebroken, voordat je aan het werkelijke bedrijfsprobleem toekomt. De beste weg is de omweg. Ik bouw aan een nieuwe gesprekscultuur.’

Is dit een goede tijd voor een oprechte methode als socratische gespreksvoering?
‘Ik hoop het. Ik vind het al hoopgevend dat ik ingehuurd wordt op hoog niveau, door organisaties waar vaak cynisme en nihilisme heerst.’

En in persoonlijke sferen?
‘Ik heb natuurlijk veel geoefend op familie en vrienden. Voor hen kon dat soms zeer vermoeiend zijn! Maar zonder grappen: ik zie mijn omgeving deze manier van gespreksvoering langzaam overnemen. Dat is positief, want deze methode is niet alleen goed voor beroepsmatige sferen; een goed gesprek tussen vrienden is zoveel waard. Daar ontstaat ook visie. Ideeën. En het is goed aan te leren: een gesprek is als een bouwwerk. Je moet een constructie volgen om het op te bouwen. Vraag naar ervaringen, zoek het hittepunt bij een ander. Luister naar het ongezegde.

Ik kom uit een gezin waarin iedereen door elkaar heen praatte. Een grote chaos. Misschien is dat wel de reden waarom de socratische methode mij zo raakt. Ik wil samenhang creëren.’