Inhoud

 

Voorwoord 13

 

1 Functies van toetsen: formatief evalueren en summatief toetsen 17

Jitske de Vries en Dorien Hopster-den Otter

1.1 Inleiding 17

1.2 Wat is formatief evalueren en summatief toetsen? 17

1.3 Waarom is het bepalen van de toetsfunctie belangrijk? 20

1.4 Modellen voor formatief evalueren 21

1.5 Modellen voor summatief toetsen 23

1.6 Formatief evalueren en summatief toetsen in het toetsprogramma 26

1.7 Ten slotte 27

1.8 Literatuur 28

 

2 Het summatieve toetsproces ontleed 31

Henk van Berkel, Anneke Bax, Desirée Joosten-ten Brinke, Arnold

Brouwer en Suzanne van der Horst

2.1 Inleiding 31

2.2 De uitwerking van de zeven stappen 32

2.3 Ten slotte 40

2.4 Literatuur 40

 

3 Formatief evalueren 43

Dorien Hopster-den Otter en Judith Gulikers

3.1 Inleiding 43

3.2 Verwachtingen verhelderen 44

3.3 Leerlingreacties ontlokken en verzamelen 44

3.4 Reacties analyseren en interpreteren 47

3.5 Communiceren met leerlingen over resultaten 48

3.6 Vervolgacties ondernemen: onderwijs en leren aanpassen 48

3.7 De rol van leerlingen bij formatief evalueren 50

3.8 Ten slotte 52

3.9 Literatuur 52

 

4 Kwaliteitsaspecten van toetsing: het toetsweb 55

Tamara van Schilt-Mol, Desirée Joosten-ten Brinke en Joost Godschalk

4.1 Inleiding 55

4.2 Aspecten van toetsing 55

4.3 Kwaliteit van toetsing 60

4.4 Ten slotte 63

4.5 Literatuur 64

 

5 Toetsvisie en toetsbeleid 67

Teun Kuipers, Christel Wolterinck en Michiel Lucassen

5.1 Inleiding 67

5.2 Visie 68

5.3 Kaders en afspraken in een toetsbeleidsplan 71

5.4 Ten slotte 73

5.5 Literatuur 74

 

6 PTA en PTO als hulpmiddel bij het nemen van betrouwbare beslissingen over leerlingen 75

Tom Erkens en Wilma Bredewold

6.1 Inleiding 75

6.2 Toetsprogramma 76

6.3 Kwaliteitscyclus 82

6.4 Ruimte voor een schooleigen en leerlingeigen PTA en PTO 83

6.5 Totstandkoming van een programma 84

6.6 Ten slotte 86

6.7 Literatuur 87

 

7 Kwaliteit van de toetsorganisatie 89

Kelly Beekman, Desirée Joosten-ten Brinke en Ricardo Walinski

7.1 Inleiding 89

7.2 De toetsorganisatie bij het toetsproces 90

7.3 De toetsorganisatie op verschillende niveaus 94

7.4 Kwaliteitscriteria voor de toetsorganisatie 98

7.5 Samenwerking 100

7.6 Ten slotte 100

7.7 Literatuur 101

 

8 Examencommissies in het voortgezet onderwijs 103

Joost Godschalk, Tamara van Schilt-Mol en Kelly Beekman

8.1 Inleiding 103

8.2 Samenstelling 104

8.3 Taken en verantwoordelijkheden 105

8.4 Positionering in toetsorganisatie 110

8.5 Gevolgen van technologische ontwikkelingen voor de

examencommissie 111

8.6 Ten slotte 112

8.7 Literatuur 113

 

9 Toetsbekwaamheid 115

Kitty Meijer, Tamara van Schilt-Mol, Kelly Beekman, Arjan van Diepeningen en Joost Godschalk

9.1 Inleiding 115

9.2 Wat is toetsbekwaamheid? 115

9.3 Waarom is toetsbekwaamheid belangrijk? 119

Inhoud 7

9.4 Welke toetsbekwaamheid wordt van wie verwacht? 121

9.5 Hoe wordt duurzame toetsbekwaamheid gerealiseerd? 123

9.6 Ten slotte 124

9.7 Literatuur 125

 

10 Objectievere besluitvorming in overgangsvergaderingen 127

Janneke Sleenhof

10.1 Inleiding 127

10.2 Objectieve besluitvorming 128

10.3 Essentiële elementen 129

10.4 Voorwaarden 134

10.5 Ten slotte 135

10.6 Literatuur 136

 

11 Kwaliteit van toetsen 137

Bas Hemker en Sebastiaan de Klerk

11.1 Inleiding 137

11.2 Betrouwbaarheid 137

11.3 Validiteit 140

11.4 Toets- en itemeigenschappen in de praktijk 142

11.5 Toepassing voor formatief en summatief toetsen 152

11.6 Ten slotte 156

11.7 Literatuur 156

 

12 Werken met leerdoelen en succescriteria 159

Dorien Hopster-den Otter en Jitske de Vries

12.1 Inleiding 159

12.2 Wat zijn leerdoelen en succescriteria? 159

12.3 Het belang van leerdoelen en succescriteria 161

12.4 Het formuleren van leerdoelen en succescriteria 162

12.5 Leerlingen betrekken bij het formuleren van leerdoelen en succescriteria 165

12.6 Ten slotte 167

12.7 Literatuur 168

 

13 Toetsmatrijs 171

Jolien van Straalen-Pas, Arnold Brouwer, Suzanne van der Horst en Desirée Joosten-ten Brinke

13.1 Inleiding 171

13.2 Wat is een toetsmatrijs? 171

13.3 Waarom is het aan te bevelen om met een toetsmatrijs te werken? 173

13.4 Het maken van een toetsmatrijs 174

13.5 Het delen van een toetsmatrijs 176

13.6 Voorbeelden van toetsmatrijzen 177

13.7 Een voorbeeld uit de praktijk 178

13.8 Ten slotte 180

13.9 Literatuur 181

 

14 Toetsen met rubrics 183

Desirée Joosten-ten Brinke en Rafaël Cornelisse

14.1 Inleiding 183

14.2 Definities en soorten 184

14.3 Beoordelingsniveaus en indicatoren 191

14.4 Formatief of summatief gebruik van rubrics 192

14.5 Curriculumbrede inzet 195

14.6 Het beoordelen van de kwaliteit 196

14.7 Een stappenplan voor de constructie van een rubric 198

14.8 Ten slotte 199

14.9 Literatuur 199

 

15 Normeren en cijfers geven 201

Cor Sluijter, Henk van Berkel en Desirée Joosten-ten Brinke

15.1 Inleiding 201

15.2 Twee methoden van normeren: relatief en absoluut 202

15.3 Compromismethoden 207

15.4 Het proces van cijfers geven 209

15.5 Ten slotte 210

15.6 Literatuur 211

 

16 Gebruik van het toetseffect 213

Kim Dirkx en Desirée Joosten-ten Brinke

16.1 Inleiding 213

16.2 Wat is het toetseffect? 213

16.3 Waarom werkt het toetseffect? 215

16.4 Hoe kan het toetseffect worden ingezet in het onderwijs? 216

16.5 Wat is cumulatief toetsen? 217

16.6 Leidt het toetseffect tot toetsgericht leren? 218

16.7 Wat is het verschil tussen het toetseffect en formatief evalueren? 218

16.8 Ten slotte 219

16.9 Literatuur 219

 

17 Ethiek bij toetsen 221

Desirée Joosten-ten Brinke, Jorik Arts en Dorien Hopster-den Otter

17.1 Inleiding 221

17.2 Wat is moraal en ethiek? 222

17.3 Ethiek bij toetsen 223

17.4 Ethische dilemma’s bij toetsen in de verschillende stappen van het toetsproces 224

17.5 Stappenplan voor het bespreken van ethiek bij toetsen 232

17.6 Ten slotte 234

17.7 Literatuur 234

 

18 Feedback: geven, ontvangen en gebruiken 237

Judith Gulikers, Tamara van Schilt-Mol en Liesbeth Baartman

18.1 Inleiding 237

18.2 Wanneer zet je feedback in? 238

18.3 Op welke niveaus kun je feedback geven en waarom? 239

18.4 Wat is (effectieve) feedback? Van een goede feedbackboodschap naar feedbackgebruik 240

18.5 De actieve rol van de leerling bij feedback 241

18.6 Feedbackgeletterdheid 244

18.7 Ten slotte 247

18.8 Literatuur 247

 

19 Activeren van inner feedbackprocessen : leerlingen als schrijvers van hun eigen feedbackcommentaren 251

Bas Trimbos en David Nicol

19.1 Inleiding 251

19.2 Wat is inner feedback? 252

19.3 Het ontwerpen van inner feedbackprocessen 253

19.4 Een praktijkvoorbeeld 257

19.5 Effecten van inner feedbackprocessen expliciet maken 258

19.6 Ontwerpen van inner feedbackprocessen met leraren 258

19.7 Discussie 259

19.8 Ten slotte 260

19.9 Literatuur 260

 

20 Plan voor formatief evalueren 263

Janneke van der Steen, Tamara van Schilt-Mol, Cees van der Vleuten en Desirée Joosten-ten Brinke

20.1 Inleiding 263

20.2 Waarom een plan voor formatief evalueren? 264

20.3 Kenmerken en ontwerpstappen voor plannen voor formatief evalueren 265

20.4 Een uitgewerkt voorbeeld van een plan voor formatief evalueren 271

20.5 Ten slotte 272

20.6 Literatuur 272

 

21 Programmatisch toetsen : mogelijkheden en kansen voor het voortgezet onderwijs 275

Wessel Peeters en Tamara van Schilt-Mol

21.1 Inleiding 275

21.2 Wat is programmatisch toetsen? 276

21.3 Kwaliteitscriteria van programmatisch toetsen 279

21.4 Waarom kan programmatisch toetsen waardevol zijn? 284

21.5 Wat vraagt programmatisch toetsen van de leraar? 285

21.6 Hoe kun je tot een goed ontwerp van programmatisch toetsen komen? 286

21.7 Ten slotte 288

21.8 Literatuur 290

 

22 Technologieondersteund toetsen * 291

Silvester Draaijer, Vincent Kalis en Ludo van Meeuwen, Kelly Beekman en Desiree Joosten-ten Brinke

22.1 Inleiding 291

22.2 Het toetsproces en toetskwaliteit als uitgangspunt 292

22.3 Ontwerp 293

22.4 Constructie en samenstelling van toetsen 294

22.5 Afname 296

22.6 Beoordeling 297

22.7 Analyse 297

22.8 Feedback 298

22.9 Waardering (score-cijfertransformatie) 298

22.10 Overige toetsvormen 299

22.11 Ten slotte 302

22.12 Literatuur 302

 

23 AI en toetsing 305

Barend Last en Kim Schildkamp

23.1 Inleiding 305

23.2 Wat is AI? 306

23.3 Aandachtspunten bij het werken met AI (bij toetsing) 307

23.4 Hoe kun je AI bij toetsing gebruiken? 312

23.5 Ten slotte 315

23.6 Literatuur 316

 

24 Datageïnformeerd werken en learning analytics : met data naar beter onderwijs 319

Kim Schildkamp, Cindy Poortman, Peter Groothengel, Emely Meijerink en Demi Spaander

24.1 Inleiding 319

24.2 Voordelen van datagebruik 320

24.3 Het proces van datagebruik 321

24.4 Voorwaarden voor het gebruiken van data 323

24.5 Datageletterdheid ontwikkelen 325

24.6 Ten slotte 329

24.7 Literatuur 329

 

25 Toetsen met gesloten vragen 333

Henk van Berkel, Anneke Bax en Emre Yilmazturk

25.1 Inleiding 333

25.2 Vormen van gesloten vragen 333

25.3 Samenstellen van de toets, constructieregels en controleren van de vragen 337

25.4 Toetsen van hogere cognitieve vaardigheden met gesloten vragen 339

25.5 Aanwijzingen en tips voor het construeren van gesloten vragen 342

25.6 Artificiële intelligentie en toetsvraagconstructie 350

25.7 Ten slotte 351

25.8 Literatuur 352

 

26 Toetsen met open vragen 353

Tom Erkens

26.1 Inleiding 353

26.2 Voor- en nadelen van open vragen 355

26.3 Correctievoorschrift 357

26.4 Constructieregels 358

26.5 Verschillen in beoordeling 364

26.6 Checklist 365

26.7 Ten slotte 366

26.8 Literatuur 367

 

27 Toetsen met een mondelinge toets 369

Desirée Joosten-ten Brinke, Henk van Berkel, Anneke Bax, Emre Yilmazturk en Brigitte Ortmans-Maenen

27.1 Inleiding 369

27.2 De kwaliteit van een mondelinge toets 369

27.3 Onenigheid bij mondelinge toetsen 374

27.4 Andere overwegingen om te kiezen voor mondeling toetsen 375

27.5 Ten slotte 376

27.6 Literatuur 377

 

28 Toetsen met schrijfproducten 379

Renske Bouwer

28.1 Inleiding 379

28.2 Selecteren van een geschikte schrijfopdracht 379

28.3 Selecteren van een geschikte beoordelingsmethode 381

28.4 Selecteren van beoordelaars en beoordelingscriteria 383

28.5 Hoe ga je bij de toets om met generatieve AI? 386

28.6 Ten slotte 387

28.7 Literatuur 388

 

29 Toetsen met groepswerk 391

Anneke Bax, Maartje Henderikx en Henk van Berkel

29.1 Inleiding 391

29.2 Overwegingen voor een groepsproduct 392

29.3 Beoordelen van groepsproducten en samenwerking 393

29.4 Checklist 402

29.5 Ten slotte 404

29.6 Literatuur 404

 

30 Toetsen met portfolio’s 407

Anke Swanenberg, Annelies Mol en Judith Gulikers

30.1 Inleiding 407

30.2 Wat is een portfolio? 408

30.3 Wanneer is een portfolio passend? 412

30.4 Wat is belangrijk voor een goede inzet van het portfolio? 413

30.5 Van welke praktijkvoorbeelden kunnen leraren leren? 417

30.6 Ten slotte 421

30.7 Literatuur 421

 

31 Alternatieve toetsvormen 423

Kelly Beekman, Henk van Berkel en Falk Hübner

31.1 Inleiding 423

31.2 Alternatieve toetsvormen 423

31.3 Ten slotte 433

31.4 Literatuur 434

 

32 Beoordelaarseffecten 435

Henk van Berkel en Dorien Hopster-den Otter

32.1 Inleiding 435

32.2 Contaminatie-effect 435

32.3 Halo-effect 435

32.4 Havik-duif-effect 436

32.5 Horn-effect 436

32.6 Normverschuiving 436

32.7 Restriction of range 437

32.8 Sequentie-effect 437

32.9 Signifisch effect 437

32.10 Literatuur 437

 

Lexicon 439

Henk van Berkel en Dorien Hopster-den Otter

 

Over de redacteuren 463

 

De auteurs 467

 

Overzicht hergebruik bronnen 471

 

Overzicht van tabellen en figuren 473

 

Register 477