Handboek taalontwikkeling, taalpathologie en taaltherapie bij Nederlandssprekende kinderen

Voorwoord

 

Deel 1 - Taalontwikkeling

 

Hoofdstuk 1

Inleiding: taalverwerving, een multidimensioneel gebeuren

1 Opgroeien door taal 

2 Een multifactorieel proces

3 Facetten van spraak- en taalontwikkeling

4 Mondelinge en schriftelijke taal, taalinhoud, taalvorm en taalgebruik

 

Hoofdstuk 2

Neurobiologische aspecten van de taalverwerving 

1 Inleiding

2 Functionele centra

3 Besluit

 

Hoofdstuk 3

De interactieve processen met de omgeving, het taalaanbod 

1 Inleiding

2 Wat is taalaanbod?

3 Evolutie en kenmerken van taalaanbod

3.1 Taalaanbod als communicatie-ontlokkend en didactisch instrument

3.2 Stijlen in taalaanbod

3.3 Linguïstische kenmerken van het taalaanbod

4 Verschillen in taalaanbod en taalinteractie

5 De rol van het taalaanbod

6 Besluit

 

Hoofdstuk 4

Het taalverwervingsproces

 

1 Inleiding

2 Prelinguale periode: het eerste levensjaar

2.1 Verschillende aspecten, verschillende periodisering

2.2 Huilen/schreien en vroege luisterontwikkeling (ongeveer 0 tot 6 weken)

2.3 Vocaliseren (ongeveer 6 weken tot 4 maanden)

2.4 Vocaal spel (ongeveer 4 tot 7 maanden) 

2.5 Brabbelen (ongeveer 7 tot 12 maanden) 

2.6 Communicatie aan het einde van het eerste levensjaar

3 Vroeg-linguale periode (ongeveer 1 jaar–2;6 jaar)

3.1 Verschillende aspecten, verschillende periodisering

3.2 De éénwoordfase en de woordenschatontwikkeling (ongeveer 1 tot 1;6 jaar) 

3.3 De twee- en meerwoordfase (ongeveer 1;6 tot 2;6 jaar)

3.4 Fonologische ontwikkeling

3.5 Communicatie en taalspel bij het einde van de vroeg-linguale periode

4 Differentiatiefase (ongeveer 2;6 tot 5 jaar) 

4.1 Verschillende aspecten, verschillende periodisering 

4.2 Fonologische ontwikkeling 

4.3 Semantische ontwikkeling, woordklassen en neologismen

4.3.1 Kwantitatieve groei 

4.3.2 Kwalitatieve groei 

4.3.3 Nieuwe woordklassen

4.3.4 Neologismen 

4.4 Syntaxis

4.4.1 Zinslengte, woordvolgorde

4.4.2 Vragende zinnen

4.4.3 Ontkennende zinnen

4.4.4 Samengestelde zinnen 

4.5 Morfologie 

4.5.1 Meervoudsvorming van het zelfstandig naamwoord

4.5.2 Het verkleinwoord

4.5.3 Vervoeging van het werkwoord 

4.6 Pragmatische, communicatieve en metalinguïstische aspecten 

4.7 Niet-vloeiend spreken bij kinderen 

5 Voltooiingsfase (5-9 jaar)

 

Hoofdstuk 5

Twee/meertaligheid bij jonge kinderen

1 Inleiding

2 Standaardtaal en dialect

3 Simultane tweetaligheid 

4 Problemen die kunnen optreden bij simultane tweetaligheid

5 Successieve tweetaligheid

6 Problemen die kunnen optreden bij successieve tweetaligheid

7 Besluit

 

Deel 2 - Taalpathologie

 

Hoofdstuk 6

Taalstoornissen bij kinderen, begripsbepaling

1 Inleiding 

2 Gemiddeld-normaal verlopende taalontwikkeling 

3 Regionale en sociale variaties

4 Welke taalaspecten zijn gestoord? 

5 Vertraagde of gestoorde taalontwikkeling

6 Kalenderleeftijd en ontwikkelingsleeftijd 

7 Definitie taalontwikkelingsstoornissen 

 

Hoofdstuk 7

Het belang van volgen, signaleren en screenen van de taalontwikkeling

1 Inleiding 

2 Taalproblemen en totale ontwikkeling 

2.1 Taal en denken; invloed op de leerontwikkeling

2.2 Taal en sociaal-emotionele ontwikkeling

3 Signaleren en screenen van de taalontwikkeling

4 Besluit 

 

Hoofdstuk 8

Multidisciplinaire diagnostiek

1 Inleiding

2 Medisch/audiologische diagnostiek 

3 Pedagogisch-psychologische diagnostiek

4 Spraak-taaldiagnostiek

4.1 Beschrijving van de verschillende taaltesten

4.2 Keuze voor bepaalde taaltesten of spontane taalanalysemethoden

5 Multidisciplinaire diagnostiek in de praktijk

6 Besluit

 

Hoofdstuk 9

Indeling van taalstoornissen 

1 Internationale indeling en terminologie 

2 Klinische indeling 

3 Belang van een klinische indeling

4 Besluit

 

Hoofdstuk 10

Specifieke taalontwikkelingsstoornissen 

1 Begripsbepaling

2 Linguïstische aspecten 

2.1 Fonologische problemen 

2.2 Semantische problemen 

2.3 Syntactische problemen 

2.4 Pragmatische problemen 

2.5 Het totale taalbeeld

3 Grenzen tussen specifieke en niet-specifieke taalontwikkelingsstoornissen

4 Zuivere vormen van specifieke taalstoornissen 

5 Besluit

 

Hoofdstuk 11

Verworven afasie bij kinderen

1 Begripsbepaling

2 Oorzaken van verworven afasie bij kinderen

2.1 Convulsies

2.2 Traumata

2.3 Tumoren en stoornissen in de bloedvoorziening 

3 Kenmerken van verworven afasie bij kinderen

3.1 Taalkenmerken 

3.2 Niet-talige kenmerken bij verworven afasie 

4 Prognose en ontwikkelingsverloop

4.1 Een klinische studie bij kinderen met verworven afasie 

4.1.1 Aanvankelijke taalkenmerken 

4.1.2 Taalkenmerken over een langere periode van tijd

5 Casusbesprekingen 

6 Besluit

 

Hoofdstuk 12

Niet-specifieke taalstoornissen 

1 Begripsbepaling

2 Het vermogen tot luisteren 

3 Het algemene leervermogen 

4 Het vermogen tot contact leggen

5 Motorische vaardigheid 

6 Indeling niet-specifieke taalstoornissen

 

Hoofdstuk 13

Verminderde gehoorscherpte

1 Inleiding 

2 Ernst van slechthorendheid 

3 Frequentie van voorkomen 

4 Types van slechthorendheid 

4.1 Geleidingsverliezen 

4.1.1 Ontstekingen

4.1.2 Misvormingen 

4.2 Perceptieve gehoorverliezen 

5 Taalkenmerken bij gehoorverliezen 

5.1 Taalkenmerken bij slechthorende kinderen 

5.1.1 Fonologische stoornissen 

5.1.2 Semantische, syntactische en pragmatische stoornissen 

5.2 Taalkenmerken bij prelinguaal dove kinderen 

6 Besluit

 

Hoofdstuk 14

Mentale retardatie 

1 Inleiding

2 Indeling mentale retardatie 

3 Diagnostiek

4 Taalkenmerken bij mentale retardatie 

5 Besluit 

 

Hoofdstuk 15

Aangeboren afwijkingen 

1 Inleiding 

2 Kinderen met schisis 

2.1 Taalproblemen bij kinderen met schisis

3 Syndromen 

3.1 Het syndroom van Shprintzen of het velo-cardio-faciaal-syndroom 

3.2 Het Prader-Willi-syndroom 

3.3 Het Williams-Beuren-syndroom

3.4 Kinderen met een tracheostoma 

 

Hoofdstuk 16

Neuropsychiatrische stoornissen 

1 Motorische besturingsproblemen 

2 Aandachtsstoornissen 

3 Problemen met het aangaan van sociale contacten

3.1 Interactiepatronen 

3.2 Kindgebonden beperkingen: autisme en pervasieve ontwikkelingsstoornissen

3.3 Taalkenmerken bij emotionele stoornissen

3.3.1 Mutisme en electief mutisme 

3.3.2 Stoornissen op semantisch niveau 

3.3.3 Problemen met de taalvorm 

3.3.4 Problemen met de pragmatiek 

4 Besluit 

 

Hoofdstuk 17

Taalstoornissen bij risicogroepen 

1 Inleiding

2 Zieke kinderen

3 Buitenlandse adoptiekinderen en asielzoekerskinderen

3.1 Het verloop van de taalontwikkeling bij buitenlandse adoptiekinderen 

3.2 Communicatieproblemen 

3.3 Risicofactoren 

4 Twee- en meerlingen 

4.1 Het verloop van de taalverwerving bij twee- en meerlingen 

4.2 Taalvertraging en taalproblemen 

4.3 Idioglossie 

5 Besluit

 

Deel 3 - Taaltherapie

 

Hoofdstuk 18

Achtergronden en overwegingen bij taaltherapie

1 Achtergronden bij de overweging tot taaltherapie 

2 Verschillende vormen van taaltherapie 

2.1 De verbale benadering 

2.2 De syntactische benadering 

2.3 De semantisch-cognitieve benadering

2.4 De pragmatische benadering 

2.5 De communicatieve benadering 

2.5.1 Motorisch-visuele communicatievormen 

2.5.2 Grafisch-visuele communicatievormen

3 Besluit 

 

Hoofdstuk 19

Indirecte taaltherapie 

1 Begripsbepaling 

2 Het eerste levensjaar (baby’s) 

3 Taalstimulatie in het tweede en derde levensjaar (peuters) 

3.1 Het éénwoordstadium 

3.2 Het tweewoordstadium 

3.3 Het meerwoordstadium 

4 Taalstimulatie bij kleuters 

4.1 Vanuit luisteren een gesprek aangaan 

4.2 Betekenissen uitbreiden

4.3 Voorlezen 

4.5 Rijmen en zingen 

5 Taalstimulatie vanaf de kleuterleeftijd, de rol van de televisie

 

Hoofdstuk 20

Therapie bij specifieke taalstoornissen 

1 Valkuilen in de taaltherapie 

1.1 Het primaat van de taalproductie 

1.2 De duur en het moment van de taaltherapie 

2 Communicatief/globale therapieën 

2.1 Het taalbegrip is nog niet duidelijk 

2.2 Het taalbegrip ligt tussen 1;0- en 1;6-jarig niveau 

2.3 Het taalbegrip ligt tussen 1;6- en 2;6-jarig niveau 

2.4 Het taalbegrip ligt tussen 2;6- en 3;6-jarig niveau

2.5 Het taalbegrip ligt tussen 3 en 5 jaar 

2.6 Het taalbegripsniveau ligt boven 5 jaar

2.7 De relatie tussen taalbegrip, taalproductie en cognitieve ontwikkeling 

3 Imitatieve therapieën 

4 Besluit

 

Hoofdstuk 21

Therapie bij verworven afasie 

1 Inleiding 

2 Therapiesuggesties

2.1 Structuur

2.2 Aandachtspunten binnen de taaltherapie

2.3 Interactieve imitatie 

2.4 Multimodale stimulatie 

2.5 Associëren 

2.6 Vertellen, uitleggen, omschrijven 

2.7 Globale aanpak 

2.8 Activeren en reorganiseren

3 Besluit

 

Hoofdstuk 22

Therapie bij niet-specifieke taalstoornissen 

1 Inleiding 

2 Taaltherapie 

 

Bijlage

Overzicht van het schoolsysteem en de hulpverlenende instanties in België en Nederland

I België

II Nederland

Belangrijke hulpverlenende instanties

 

Literatuur 

 

Register