Basisboek Integrale Veranderkunde

Voorwoord 13

Deel I Indeling, definiëring en afbakening 17

1 Doel, functie en structuur van het boek 19

1.1 Doelen van het boek 19

1.2 De functie van het boek 21

1.3 De structuur van het boek 22

1.4 Leeswijzer 24

2 Begrippenkader 27

2.1 Inleiding 27

2.2 Wat zijn organisaties? 27

2.3 Wat is verandering? 29

2.4 Typen veranderingen 29

2.5 Wat is organisatieverandering? 35

2.6 Veranderprocessen 37

2.7 Het begrip ‘veranderkunde’ 38

2.8 Het begrip ‘change-agent’ 39

2.9 Veranderkunde in ontwikkeling 41

2.10 Een integrale benadering van veranderkunde 42

2.11 Samenvatting 43

3 Afbakening: integrale veranderkunde 47

3.1 Inleiding 47

3.2 Het denkproces rond organisatie- en veranderkunde 50

3.3 Verschillende typen veranderingen 51

3.4 Diagnosticeren als startpunt bij veranderen 53

3.5 Van visie naar strategie 54

3.6 Van strategie naar ontwerp 55

3.7 Van ontwerp naar implementatie 56

3.8 Veranderkunde-nieuwe-stijl: vier samenhangende bouwstenen 57

3.9 Zelftest 60

3.10 Samenvatting 62

Deel II Veranderkundige inzichten in ontwikkeling 65

4 De ontwikkeling van het vakgebied veranderkunde 67

4.1 Inleiding 67

Leerdoelen 68

4.2 Ontwikkelingslijnen binnen veranderkunde 68

4.3 Samenvatting 95

4.4 Leervragen en opdracht 96

5 Fasenmodellen als onderdeel van integrale veranderkunde 99

5.1 Inleiding 99

Leerdoelen 100

5.2 De logica van fasenmodellen 100

5.3 Fasenmodellen gericht op individuele gedragsverandering 102

5.4 Fasenmodellen gericht op organisatieverandering 107

5.5 Wat moet een change-agent doen in veranderfasen? 115

5.6 Fasen meer inhoud geven met slaagfactoren 120

5.7 Slaagfactoren gerelateerd aan gedrag 122

5.8 Samenvatting 124

5.9 Leervragen en opdrachten 125

6 Veranderstrategieën en interventiemethoden als onderdeel van integrale veranderkunde 129

6.1 Inleiding 129

Leerdoelen 130

6.2 Veranderstrategieën en interventiemethoden 130

6.3 Large-scale-interventiemethoden 149

6.4 De effectiviteit van veranderstrategieën 153

6.5 De effectiviteit van interventiemethoden 156

6.6 De effectiviteit van leiders bij verandering 158

6.7 Een eigen sturingsfilosofie van change-agents 160

6.8 Op weg naar een integrale aansturing 163

6.9 Samenvatting 165

6.10 Leervragen en opdracht 168

Deel III De laatste inzichten in veranderkunde 173

7 Veranderkunde in een nieuw perspectief 175

7.1 Inleiding 175

Leerdoelen 176

7.2 Veranderkunde als (semi)wetenschap? 176

7.3 Voorspelbaarheid veranderprojecten vergroten 177

7.4 Andere sturingsfilosofie 179

7.5 Samenvatting 181

8 Keuze voor een integrale benadering van veranderkunde 183

8.1 Inleiding 183

Leerdoelen 184

8.2 Integrale aanpak 184

8.3 Bouwsteen 1: organisatiecontext 186

8.4 Bouwsteen 2: verbetervoorstellen 193

8.5 Bouwsteen 3: gedrag 199

8.6 Bouwsteen 4: aansturing 205

8.7 De eerste balans: de invulling van de bouwstenen 209

8.8 Samenvatting 211

Deel IV Een veranderproces in vijf stappen 213

Stap 1 Diagnose stellen 214

9 Diagnosevormen en -methoden: algemeen 217

9.1 Inleiding 217

Leerdoelen 218

9.2 Het begrip ‘organisatiediagnose’ 218

9.3 Diagnostiek moet betrouwbaar zijn 221

9.4 Het proces van diagnosticeren 222

9.5 Diagnosevormen 224

9.6 Diagnosticeren op meerdere niveaus 228

9.7 Keuze van diagnosemethoden 238

9.8 Samenvatting 241

9.9 Leervragen en opdracht 243

10 Diagnose van de verandernoodzaak 247

10.1 Inleiding 247

Leerdoelen 247

10.2 De noodzaak bepalen 248

10.3 Urgentiebesef als kritische slaagfactor 251

10.4 Samenvatting 252

10.5 Leervragen en opdracht 253

11 Diagnose van de veranderdynamiek 257

11.1 Inleiding 257

Leerdoelen 259

11.2 Het begrip ‘veranderdynamiek’ 259

11.3 Weerstand: gewoon een menselijk verschijnsel 261

11.4 Theorieën over gedragsverandering en weerstand 264

11.5 Groepsdynamiek en weerstand 283

11.6 Weerstand voorkomen en overwinnen 287

11.7 Aanvullende strategieën en methoden om de veranderbereidheid te vergroten 296

11.8 Gedrag en weerstand in een nieuw perspectief geplaatst 299

11.9 Samenvatting 302

11.10 Test en opdracht 303

12 Diagnose van de verandercapaciteit 311

12.1 Inleiding 311

Leerdoelen 312

12.2 Het begrip ‘verandercapaciteit’ 312

12.3 Eigenschappen van de potentiële verandercapaciteit 321

12.4 Een dynamische ontwikkelingsgerichte verandercapaciteit 327

12.5 Samenvatting 336

12.6 Leervragen en opdrachten 338

Stap 2 Visie en strategie bepalen 346

13 Van visie naar prestatiecriteria 349

13.1 Inleiding 349

Leerdoelen 349

13.2 Visie 350

13.3 Missie 350

13.4 Verschillen tussen missie en visie 351

13.5 De match tussen noodzaak tot veranderen en een nieuwe visie 355

13.6 Trends en dilemma’s als input voor een visie 356

13.7 Stakeholders ook van invloed op de visie 362

13.8 Van visie naar prestatie-indicatoren (KPI’s) 363

13.9 De juiste match tussen visie en strategie (en ontwerp) 364

13.10 Samenvatting 365

13.11 Leervragen en opdracht 366

14 Organisatiestrategieën ontwerpen en/of ontwikkelen 371

14.1 Inleiding 371

Leerdoelen 372

14.2 Keuzes bij strategiebepaling 372

14.3 Een formele en een feitelijke procesgang bij de strategiebepaling 374

14.4 Spanning tussen bewust ontwerpen en intuïtief ontstaan van (organisatie)strategieën 376

14.5 Ontwerpen van een strategie 379

14.6 Een programma voor strategieontwikkeling 389

14.7 Mogelijkheden en beperkingen van de analyse-instrumenten 391

14.8 Samenvatting 392

14.9 Leervragen en opdrachten 393

Stap 3 Ontwerpen en ontwikkelen 396

15 Organisaties (her)ontwerpen 403

15.1 Inleiding 403

Leerdoelen 404

15.2 Historische trends en huidige ontwikkelingen 404

15.3 Prestatiecriteria voor het ontwerpen van organisaties 407

15.4 Ontwerpmethoden 411

15.5 Voorbeelden van structuurmodellen 416

15.6 Structuur als onderdeel van herontwerpen 419

15.7 Structuurdilemma’s en keuzes 422

15.8 Uitdagingen van decentralisatie en intern ondernemerschap 427

15.9 De impact van nieuwe digitale technologieën op het structuurontwerp 428

15.10 Integraal veranderen 429

15.11 De waarde van best practice benchmarking en simulaties 430

15.12 Abstracte ontwerpmodellen verduidelijken en verbeelden 430

15.13 Voordelen aantoonbaar maken van verbetervoorstellen 438

15.14 Samenvatting 443

15.15 Leervragen en opdrachten 445

16 Cultuurverandering - beïnvloeding 453

16.1 Inleiding 453

Leerdoelen 454

16.2 Waaruit bestaat cultuur? 454

16.3 Cultuurtypologieën als referentiekader bij diagnosticeren

van de organisatiecultuur 458

16.4 Cultuur-structuurdilemma 462

16.5 Invalshoeken voor cultuurverandering 464

16.6 Via cultuurinterventies organisaties ontwerpen 466

16.7 Cultuurinterventies gericht op motivatieversterking 468

16.8 Interventies gericht op een cruciaal cultuurkenmerk: vertrouwen 469

16.9 Meer sturen op ethisch normbesef 470

16.10 Samenvatting 471

16.11 Leervragen en opdrachten 472

Stap 4 Implementeren 480

17 Implementeren en implementatiemethoden 487

17.1 Inleiding 487

Leerdoelen 487

17.2 Wat is implementeren? 488

17.3 Implementatie en draagvlakbehoud 489

17.4 Implementeren en de organisatie aanpassen 491

17.5 Implementeren binnen een goed leerklimaat 494

17.6 Implementatieplan: voorbeeld op organisatieniveau 498

17.7 Een implementatieplan: voorbeeld op sectorniveau 500

17.8 Implementatielessen 507

17.9 Samenvatting 508

17.10 Leervragen en opdracht 509

Stap 5 Evalueren en continueren 512

18 Evalueren, stabiliseren en continueren van veranderprocessen 517

18.1 Inleiding 517

Leerdoelen 518

18.2 Succescriteria van veranderprojecten 518

18.3 Vormen van evalueren 522

18.4 Stabiliseren en continueren 532

18.5 Samenvatting 534

18.6 Leervragen en opdracht 535

Deel V De toekomst van het vak veranderkunde 541

19 De essentie van veranderkunde-nieuwe-stijl 543

19.1 Inleiding 543

Leerdoelen 544

19.2 Succesvol veranderen een relatief concept 544

19.3 Zinvol veranderen even belangrijk als succesvol veranderen 545

19.4 Vertrouwen als sleutelfactor bij succesvol en zinvol veranderen 549

19.5 Hedendaagse veranderkunde heeft een integraal karakter 552

19.6 Op weg naar evidence-based veranderkunde 558

19.7 Op weg naar voorspelbaarheid en beheersbaarheid van gedragingen 560

19.8 Samenvatting 562

19.9 Leervragen 563

20 Nawoord 565

20.1 Wat hebt u geleerd en wat niet? 566

20.2 Enkele suggesties ter afsluiting 568

Bijlage 1: Case ProdNautica 571

Bijlage 2: Het Y-model - strategisch plan maken 579

Bijlage 3: The Evolution of Planned Change 595

Bijlage 4: Toelichting vragenlijsten 599

Literatuur 601

Trefwoordenregister 615

Over de auteurs 625

Voor docenten die Basisboek Integrale Veranderkunde als verplichte literatuur voorschrijven aan studenten zijn uitwerkingen van de cases en opdrachten beschikbaar. Zij kunnen deze aanvragen door een e-mail te sturen aan klantenservice@boomhogeronderwijs.nl.