De NSB

Inhoud De NSB. Deel 1: Ontstaan en opkomst van de Nationaal Socialistische Beweging, 1931-1935

 

Inleiding 19

Een onrustige avond in Utrecht 19

De politieke sensatie van 1933 20

Verzet tegen de ‘gevaarlijke clownerie’ van de NSB 22

De eerste stormloop op het demo-liberale stelsel: het verkiezingssucces van 1935 23

Scheldwoord of generiek begrip? 23

Het eigen karakter van het Nederlandse nationaalsocialisme 25

Een serieuze ideologie die om een rationele benadering vraagt 26

De ‘DerdeWeg’ van het fascisme, de integrale volkspartij en de volksgemeenschap 28

De verleidingskracht van het Nederlandse nationaalsocialisme 31

 

DEEL I – Voorgeschiedenis en voorlopers 1918-1930

1 De opkomst van het fascisme 37

Het intellectuele voorspel tijdens het fin de siècle 37

De Eerste Wereldoorlog en de fascistische mythen 38

De valse start van de Weimarrepubliek en de communistische dreiging 40

De gewonnen oorlog en verloren vrede van Italië 43

De socialist Mussolini en de noodzaak tot oorlog 44

De opkomst van de fascistische beweging 46

Het fascisme als regime 48

De Lateraanse verdragen en Mussolini’s grote populariteit 50

Hitlers gelukkige tijd aan het front 52

De nsdap, een onbeduidend splinterpartijtje in de marge 54

Mein Kampf, een racistisch, antisemitisch en antimarxistisch manifest 56

De NSDAP, een volkspartij van gewone burgers 59

 

2 Het haperen van de ‘ongemakkelijke democratie’ in Nederland 61

Onvrede over ‘de politiek’ 61

Het nieuwe kiesstelsel 62

De neergang van het liberalisme en het bastion van de verzuiling 63

Kritiek op de autocratie van partijbonzen 65

Het fenomeen van de splinterpartijtjes en de parlementaire versplintering 66

De parlementaire entree van de orthodoxe beginselpartijen 66

De belangenpartijen 68

Moeizame regeringsformaties en extraparlementaire kabinetten 69

De paradoxale werking van de verzuiling: medicijn en kwaal? 71

 

3 Het Nederlandse fascisme tussen 1922-1930 73

De continuïteit tussen het vroege fascisme en de NSB 73

Een hegeliaanse filosoof versus de democratische ezeldrijvers 74

Een antisemitische zwanenzang 76

Stamvader of wegbereider van het Nederlandse fascisme? 78

Valckenier Kips: van prefascist tot fascist 79

De Rapaillepartij en Erich Wichman 81

De oerfascist Verviers, zijn tijdschrift en de latere nsb-mythe 84

De oprichting van de eerste fascistische partij: het Verbond van Actualisten 87

Actualistische propaganda en kritiek op de ‘zwarthemderij’ 89

Revolutionair en gewelddadig? 92

Verviers’ vroegtijdige vertrek 93

Actualistisch geweld en ‘het knechten van de macht der vakbonden’ 94

Fusie en desillusie 96

Versplintering en neergang van het vroegste Nederlandse fascisme 96

Verschillen en overeenkomsten tussen het VVA en de NSB 99

De Nederlandse Oranje-Nationalisten: whisky voor de heren en bier voor Jan Boezeroen 100

Het fascistische blad De Bezem en de onverwachte dood van Wichman 101

 

DEEL II – De moeizame wording van de nsb 1930-1932

4 De oprichtingsmythe van de nsb en de weerbarstige werkelijkheid 107

‘Ik ga beginnen!’ 107

Een bekwaam ingenieur 108

Musserts eerste politieke activiteiten 110

Het ‘onaannemelijk tractaat’: tegen Versailles en België 112

Van Geelkerken: fascist van het eerste uur 117

Het debacle van 1930 119

 

5 Het NSB-programma: orde, tucht en solidariteit 123

Nationaalsocialisme – rassenleer = fascisme 123

Lauwe Oranjeliefde 123

Geen partij maar beweging 124

Het ideaal van een ‘volksgemeenschap’ 125

De corporatieve staat 127

Geen behoefte aan Lebensraum maar wel behoud van koloniën 129

Versterking van het leger: de jachthond en de egel 129

De Groot-Nederlandse gedachte 130

Bescherming van de christelijke godsdienst 131

Het partijprogramma: de ‘nationaal-socialistische rots in de branding van de volksafbraak’ 131

 

6 Een slecht bezochte oprichtingsvergadering 133

Tweemaal een verborgen agenda: politiek overleg tussen Mussert en Sinclair 133

De officiële oprichtingsvergadering van de NSB en de morrende ‘mol’ 134

Een andere oprichtingsvergadering: de Nationaal-Socialistische

Nederlandsche Arbeiderspartij 135

Mussert heeft ‘een fond’ 137

 

7 Een valse start: het ‘zooveelste fascistische complotje’? 139

De opbouw van de organisatie 139

De leden van het eerste uur 141

Een moeizame start 142

De afgrond nabij: financiële wanorde op het Hoofdkwartier 143

 

8 Medestanders en mededingers 145

Het Comité voor Nationale Samenwerking 145

Een mislukte en een geslaagde fusie 147

Onverwachte publiciteit 148

Een fascistische nieuwkomer: de Algemeene Nederlandsche Fascisten Bond 150

‘Zuivere communistische methodes!’ 153

 

9 Herstel: ‘de vlam van den strijd begint te branden’ 155

Mussert en het wereldanti-oorlogscongres 155

Het doel en wezen van het nationaalsocialisme 156

‘In het kamp der Nederlandsche nationaal-socialisten’ 158

 

10 Van de studeerkamer naar de straat 161

Eigenhandig en zonodig hardhandig 161

Nationale Unie: de NSB is import 162

 

11 Een jonge beweging in opkomst 165

De NSB als jongerenbeweging 165

De groei van de beweging: oprichting van de groep Haarlem 167

Weer Afdeling 168

De NSB als stichting: positie algemeen leider onaantastbaar 169

Contacten met het bedrijfsleven: Philips 169

Oprichting van de Weerbaarheids Afdeling 168

 

12 Fusie en ruzie 173

‘Nationaal-Herstel-concentratie’ 173

‘Durft U zich Nat. Socialisten te noemen?’ 174

‘Een geboren leider en organisator’ 175

Met beide benen in het moeras van sektarisme 177

 

DEEL III – 1933: de beweging marcheert

13 Het parool voor 1933: doorwerken zonder naar links of rechts te zien 181

De eerste Landdag, een ‘nieuwe bromvlieg’ 181

Volk en Vaderland, het strijd- en bindmiddel van de nsb 183

Fase 2: de verdere opbouw van de beweging 185

 

14 De almachtige staat en het einde van de democratie 189

Het trio Bolland 189

Brochure nr. 3: Nationaal-Socialistische (Fascistische) staatsleer 191

Een overwegend negatief effect 193

‘Beter één Mussolini, dan duizend roode burgermannetjes’ 194

Oranjeliefde van een zuiverder allooi? 195

‘Wij wenschen de Godsdienst niet te gebruiken als dekmantel van de politiek’ 196

 

15 De NSB en de andere fascisten 199

Een fascistische federatie zoekt toenadering tot ‘Muffert’ 199

Hengelen in de Baarsvijver 200

‘Nul plus nul is nul’ 202

‘Landverraad’ 203

Toeloop van teleurgestelde fascisten 205

Meerdere wegen die naar Rome leiden 206

 

16 De staat versus het fascisme: de eerste maatregelen van de overheid 209

In strijd met de krijgstucht: particuliere weerkorpsen verboden voor militairen 209

De ‘legale’ revolutie in Duitsland 210

Roodvonk op de vloot en gezagscrisis in het land 212

‘Zoenoffer in een politiek tournooi’: fascistische organisaties verboden voor militairen 214

‘Terreur door de rechtsche partijen’: fascisten uit de burgerwachten verbannen 215

Reserves tegen de overheidsverboden 216

 

17 De nsb en het rode gevaar: ‘Waar fascist regeert, men arbeid eert’ 221

De sociaaldemocraten: een geduchte opponent 221

De communisten, een strijdlustige ‘minizuil’ uit Moskou 226

Van der Lubbe, prototype van een onbetrouwbare bolsjewiek 228

 

18 Vergaderingen als propagandamiddel 231

Propaganda in het land 231

Een avondje NSB: men weet dat ze hier vergaderd hebben 232

Het nut van debatteren: wie niet wil geloven, zal er aan moeten geloven 233

Het isolement van de nsb-strijder 234

 

19 De NSB en verkiezingen van 1933 237

‘Wij denken er niet aan’ 237

Een nieuwe concurrent: het Verbond voor Nationaal Herstel 239

Een kandidatuuraanbod aan Colijn en een fascistische lijstverbinding 240

‘De “nationaal-voelende” kiezers worden bezwendeld’ 241

Nationale Unie: ‘Stemt Colijn’ 241

‘Open en rond tegenover heele en halve fascisten’ 242

Het electorale fiasco van de fascistische partijtjes en de winst van de NSB 242

‘Wat in verkiezingstijd en carnavalstijd gebeurt,moetmen later niet in ernst nemen’ 244

De kabinetsformatie en het politieke extremisme 245

De wettige strijd van de nsb tegen het ‘demo-liberale systeem’ 246

Onrust binnen de SDAP 247

 

20 De NSB en het antisemitisme: ‘Iedere Hollandse jood is welkom’ 249

Een open brief aan de Joodse leden 249

Mussert, ‘een bedroevend-slecht nationaalsocialist’? 251

Rode ‘Joodsche terreur’ 252

Handhaving van de partijlijn: ‘niet alle menschen aan een touwtje’ 253

Partij-ideoloog Wigersma: alleen ‘Nederlands-voelende’ Joden zijn welkom 255

 

21 ‘n.s.b. filiaal van Hitler? Antw.: Goch’ 257

Een traumatische avond in het Duitse Goch: ‘Hij een nationaal-socialist? Om te lachen’ 257

De strijd om een Nederlands nationaalsocialisme 260

‘Geeft ir Mussert het op?’ De roerige zomer van 1933 262

Interne kritiek: de ziel van de massa blijft onberoerd 263

 

22 Nieuwe en oude overheidsverboden 265

Het ambtenarenverbod: de NSB gespaard 265

Alleen de slaapmuts van Jan Salie is toegestaan: het uniformverbod 267

Scherpe kritiek van de Tweede Kamer 270

Fascistische infiltratie in de burgerwachten 272

 

23 ‘Wij zijn begonnen aan onze eerste 50.000man!’ De tweede landdag in oktober 1933 273

Het geestelijke en lichamelijke leger 273

De achterban van de nsb: leden, groepen en kringen 275

Een succesvol voorbeeld van de nsb op lokaal niveau: Tusenius en IJmuiden 277

Duitsland verlaat de Volkenbond: een ‘stap naar gezonde verhoudingen’ 279

 

24 ‘Nieuwe’ concurrenten: nog meer fusie en ruzie 281

Ideologische tweesprong 281

De ongemakkelijke liaison van ‘de eerste fascist en de eerste

nationaal-socialist van Nederland’ 282

‘Weg met dat Jodenvarken’: een nazikoekje van eigen deeg 284

25 lantaarnpalen om landverraders op te hangen 285

De opkomst en afgang van enige rijksleiders 287

‘Landverraders-Oranje boven’ 289

Het NSNAP-geweld en het vergaderbod in Duitsland 290

Een fascistisch anti-NSB-front: de Corporatieve Concentratie 292

‘We zitten er geweldig tusschen te wroeten’ 296

 

25 Het grote propagandaoffensief: boeren, middenstand en arbeiders 299

‘De meest ongelikten beer’: een boerse voorloper van de NSB 299

Landbouw en Maatschappij, een bondgenoot? 300

Völkische ideeën en bloed-en-bodemsentimenten 302

De ‘welwillende neutraliteit’ van Landbouw en Maatschappij tegenover de NSB 305

‘Nationaal-socialisten, koopt bij middenstanders. Mijdt warenhuizen

en eenheidsprijsmagazijnen!’ 307

‘Kapitalisme is honger, Marxisme is steun, Nationaal-Socialisme is werk!’ 309

Herverdeling van arbeid, werkverschaffing, arbeidsdienstplicht en winstdeling 310

De moeizame weg naar de arbeider 312

 

26 De NSB en katholieken 315

Antifascistische agitatie uit katholieke kring 315

Een mogelijke bondgenoot in het katholieke milieu? 317

De dans om ‘de conferentie Steenberghe’ en een verdienstelijke Wichtigmacher 318

Een aparte katholiekfascistische organisatie: de Leeuwendalers 320

De politieke eenheid van de katholieken in gevaar? 321

Het rooms-corporatieve tegenoffensief: geen ‘gelijkgeschakeld medejuichen’ 322

De Corporatieve deconcentratie? 325

De NSB en de vrijmetselarij: een duistere relatie? 327

De onmogelijke positie van burgemeester D’Ansembourg 328

 

27 Succes, kritiek, partijzuiveringen en het ambtenarenverbod 331

Van der Voort van Zijp trekt zich terug 331

De glorietijd van de beweging: op naar de tweehonderdduizend 333

Interne strubbelingen en kritiek: heeft Mussert het nog allemaal onder controle? 334

‘Zelfreiniging’ van de beweging: drieduizend slappelingen eruit 335

Een roep om orde en een sterk gezag 337

Een oranjegezinde beweging? 338

Een allesbehalve stille kerst 339

‘Colijn maakt van U een martelaar’ 340

 

DEEL IV – 1934: een jaar van bezinning

28 ‘Aan U, politieke partijen, de baantjes, de gummistokken en de mitrailleurs; aan ons het vólk!’ 345

De verhoudingen op scherp 345

Sluit de gelederen: Mussert in het Concertgebouw 346

Het radicalisme van de NSB: brandstapels en concentratiekampen 348

‘In onze beweging moet geen tweestrijdigheid zijn’ 349

Regering en Kroon in opperste staat van paraatheid 352

Fascio, een fascistische klucht 352

Infiltratie in bestaande verenigingen: de zaak-Roelofsen 354

 

29 Het ambtenarenverbod 359

Ergernis over de ‘geheimdoenerij’ en tijdelijke sympathie voor de ‘underdog’ Mussert 359

Achter de propagandistische façade 360

‘Ik laat mij dus noodgedwongen er uit trappen’ 361

Een fascistische beschermengel en Colijns citaatfabricage 363

Negatieve beeldvorming rondom ‘de “nette” fascistische partij in ons land’ 366

Het aangeboden ontslag van D’Ansembourg 367

 

30 In de ban van de bisschoppen: het Vastenmandement 369

Het diplomatieke offensief van D’Ansembourg 369

Een dubbele loyaliteit? 370

De Romeinse mission impossible van D’Ansembourg 371

De voorafschaduwing van het Vastenmandement 373

De bisschoppelijke veroordeling van het Nederlandse nationaalsocialisme 374

Het roomse boegbeeld van de nsb versus de ‘Hou-Vast-Katholieken’ 377

De reikwijdte van de bisschoppelijke macht en Van der Landes reis naar Rome 379

Italiaanse interventie bij de Heilige Stoel 381

 

31 ‘Volkse’ sentimenten: boeren, bloed en bodem 383

Het vreemde en het eigene 383

Roskam: Germaanse volksaard, godsvrees en de ‘crisis van den geest’ 385

Boerenland in boerenhand 388

 

32 De NSB in Duitsland: contactenmet de Duitse autoriteiten en de NSNAP-splinters 395

Strijd met de NSNAP-splinters 395

Overkomen van NSNAP’ers 397

Een geheime Hitler-Musserttop? 399

Informele contacten met de nsdap 400

Hamburg versus Rijnland: de ‘tuchtelooze bende’ van Boumans 402

‘Nazi Schein Bewegung’ 403

 

33 Het positief-christelijk karakter van de NSB 407

Brochure nr. 4 Actueele vragen: de nsb in een identiteitscrisis 407

Een buitengewoon vage brochure 411

‘Zoo kweekt deze Jood alweer zelf anti-semitisme’ 413

Een positief christelijk karakter: ‘De daad, het dienen, het offer!’ 414

Marxisme, fascisme en nazi-Duitsland als dissonant 415

‘Een huis, dat tegen zichzelf verdeeld is, wordt verwoest’ 417

De gereformeerde kerken in de aanval: de strijd tegen ‘’t most-niet-maggen-type’ 418

 

34 Arbeiderspropaganda en het antikapitalisme van de NSB 421

Burgerlijke ‘kapitalisten-knechten’? 421

De Nationaal-Socialistische Werknemers Organisatie en Joop Oversteegen: ‘dat zaakje laat ik mooi in het honderd lopen’ 422

De reïncarnatie van oud-communist Cees Frenay 425

‘Arbeiders van Neerlands stam, vereenigt U!’ 428

Colportage in ‘rode’ buurten: Hillegersberg 428

De nsb over de sdap: ‘een verwaterde ultra-democratische partij van

bekrompen, kleine burgermannetjes’ 429

De strijd tegen het ‘grootkapitaal’ 432

Verspreidt Alleen Bederf: ‘Wollen Sie trinke ein Tasse Thee?

Wollen Sie vögele meine Tochter?’ 434

 

35 De NSB en de andere fascistische partijen: ‘persoonsbelangen die zullen blijven verschijnen en verdwijnen’ 437

Italiaanse bemoeienis 437

De ANFB onder curatele gesteld 438

Tegenslagen voor de fascistische anti-NSB-coalitie 439

De roemloze ondergang van de Corporatieve Concentratie 441

De heimelijke contacten van D’Ansembourg 443

De rumoerige rentree van Baars 444

Frenay versus Baars en Joden die alleen ‘mazzel’ willen maken 446

Het krantendebat en de verspreiding van het ‘niet-racistische’ antisemitisme 447

De strijd van Zwart Front tegen de door vrijmetselaars en Joden beheerste NSB van ‘Herr Mussert’ 449

De geruisloze aftocht van Groeninx van Zoelen en de nieuwe rol van ex-NSB’er Felten 452

Kritiek van het VNH op de on-Nederlandse beginselen van de NSB 454

Het ongeautoriseerde rendez-vous van Wigersma en Snijders 454

Mussert onacceptabel als toekomstig leider van gefuseerde beweging 456

De ‘geruchten’ over fusiebesprekingen 457

Nationaalsocialistische fellow travellers in het VNH 458

 

36 Het offer van de leider en de gewestelijke landdag te Amsterdam 461

Het aangekondigde ontslag van Mussert en Van Geelkerken: fascist zijn betekent dienen 462

De democratie in het defensief gedrongen en de teruglopende groei van de NSB 463

De roerige aanloop naar de gewestelijke landdag in Amsterdam 464

Smit Kleine, Tusenius en D’Ansembourg maken carrière 465

‘Alles buiten het gebouw is tegen ons bedoeld!’ 468

Prachtig lenteweer, maar plaatselijk zeer grimmig 470

‘Als één man opgestaan brengen alle aanwezigen Mussert den fascistengroet’ 471

Geen ‘salon-fascisten’ maar straatvechters 473

‘Den dageraad van den nieuwen tijd’ en de tegenwoordige politieke antithese 474

Fulltime fascist en een lucratief martelaarschap 476

De gevolgen van het ambtenarenverbod en het ‘verdwijnen’ van de geheime leden 478

Weerzin tegen de NSB 479

 

37 Naar het nieuwe Europa 483

Het fascisme als redder van de Europese cultuur 483

Een ‘nieuwe geest’ in Europa 487

Geestverwante bewegingen in Engeland, Frankrijk, Hongarije en Portugal 489

Dietse zuiderburen: het Verdinaso 492

Het Dollfusbewind, geen fascisme maar een bloedige partijdictatuur 493

 

38 Ideologische heroriëntatie en verdieping: de karaktervorming van de NSB 497

De utopie van de volksgemeenschap 497

H. van Houten: ‘Is het juist langer verstoppertje te spelen?’ 498

Eerste noordelijke landdag in Wedde: eigen bodem als grondslag voor

nationaal bestaan 501

Een zware slag voor hegelianen: Brochure nr. 3 openlijk door

Mussert ter discussie gesteld 503

Hylkema’s ‘Nederlandsch Fascisme’ 506

Verdere verdieping van het Nederlands nationaalsocialisme: een ‘nieuw Nederland’ 507

‘De dageraad van een nieuw menschentype’ 509

De Nationale Jeugdstorm: ‘Wij zijn toch alle zonen van ’t zelfde Nederland’ 512

De vrouw als ‘hoedster van den huiselijken haard’ 514

Geboortebeperking en sterilisatie 516

De studenten: demping van de kloof tussen het intellect en volk 516

Kunstenaars, dichters en schrijvers: kunst is passie en getuigen 517

nsb-media en fascistenscholen 519

Een jaar van bezinning 521

 

39 Tussen Rome en Berlijn 523

Mussert op bezoek bij Mussolini: een fan ontmoet zijn idool 523

Van der Landes protest tegen het ‘pseudo-verbod’ 525

Lutkies dubbelspel in Rome 527

Hitler op bezoek bij Mussolini: een hoogst ongemakkelijke ontmoeting 528

De Nacht van de Lange Messen en de noodzaak tot partijzuiveringen 530

Steun in Rome voor D’Ansembourgs strijd tegen het Vastenmandement 532

De moord op Dollfuss en Musserts begrip voor de Oostenrijkse nazi’s 532

D’Ansembourgs bezwaarschrift voor de paus: de nsb mist ‘de heresieën’ van de NSDAP 536

 

40 Een onrustige zomer en een onstuimige herfst 539

Kritiek op de ‘kliek rond Mussert’ en de WA 539

Het Jordaanoproer of wel ‘de orde is hersteld’ 543

De geheime dienst van ‘Comrade’ Blank en andere duistere zaken 547

De kwestie-Van Duyl en ‘het gekanker van den zelfkant onzer beweging’ 550

De nsb maakt zich heimelijk los van Roelofsen 553

Het abrupte vertrek van Frenay uit de NSB 555

Het eerste treffen met de marxistische agitatoren verloren:

de heroriëntatie van de arbeiderspropaganda 556

De beweging doet mee aan de Provinciale Statenverkiezingen:

‘De vechtstemming is aanwezig’ 558

 

41 Een wettige weg met valkuilen 563

‘Onze kandidatenlijsten is het werk van de laatste week’ 563

Frenays strijd tegen de ‘heerenkliek’ van de NSB 564

Van der Lande: een katholieke ‘gelegenheidsfascist’ zwicht voor sociale druk 567

Mussert: de nsb moet geheel los komen van Roelofsen 569

Bewondering voor nazi-Duitsland versus een eigen nationale variant van het fascisme 571

Tusenius, de IJmuidense ijscoman buitenspel gezet 572

Nieuwe arbeiderspropaganda: ‘Nationale en Sociale Avond’ 574

Onverwachte steun van protestantse geestelijken 576

Katholieke propaganda: waken tegen ‘een geest van verbittering’ 579

Kritiek op Mussert en de ‘onkameraadschappelijk klein burgerlijke kankergeest’ 581

Een dreigend verbod voor Musserts mislukte keurkorps 584

Een völkisch bolwerk en de dienst Vorming 586

Het officiële en officieuze standpunt van de nsb tegenover Joden 589

Het internationale fascistische congres in Montreux 591

Tusenius buitenspel gezet 572

Nieuwe intriges van Lutkie in Rome en de ideologische voorkeur van de NSB 594

De uitgebleven doorbraak 596

 

DEEL V – 1935: in gesloten gelederen voorwaarts

42 Een eenzame strijd 601

De hardheid van de Germaanse eik en een Indische legeravond 601

De stemming in de partij: ‘ze hadden een kaartavondje’ 604

Op zoek naar bondgenoten: de boeren 606

Op zoek naar bondgenoten: het vorstenhuis 608

De fascistische concurrentie: een scheiding tussen ‘het gespuis en ons’? 610

Het ‘deugt niet’met de Jodenkwestie 613

Nieuwe infiltratiepogingen door de nsb 614

Het definitieve afscheid van Roelofsen 615

Geruchten over infiltratie binnen de nsb: voorbereidingen voor een putsch? 617

De NSB in het nieuws: colportagerellen 617

 

43 Deutschland über alles? 621

‘Er is zeker veel in Duitschland wat ons tegen de borst stuit’ 621

caur, een ‘tendance trop politique’ 625

 

44 De derde nationale landdag, een interconfessionele en antikapitalistische nsb 633

‘Hou Zee voor Zwart-Rood Nederland!’ 633

Het interconfessionele karakter van de NSB 637

 

45 De Provinciale Statenverkiezingen: ‘De bres in het front der opgejaagde regenten’ 641

Een hectische verkiezingsstrijd 641

Een integrale volkspartij zonder Joodse kandidaten 645

Een verkiezingsschandaal en de geheime geldbronnen van de nsb 647

Landbouw en Maatschappij: steun met reserves 649

Het gesloten front van de verzuilingspartijen versus de nsb 651

‘Een schitterend geslaagde proefmobilisatie’ 657

De Raad voor Kerkelijke Aangelegenheden 660

‘Leider, het Nederlandse volk is lid geweest’ 662

De klaagcultuur: de Raad van Discipline 664

Gemeenteraadsverkiezingen, ‘strijden voor de verzwakking van de

terroristische partijen’ 665

De val van het kabinet-Colijn en de angst voor het opkomend fascisme 669

De nsb in de Provinciale Staten en de Eerste Kamer: ‘een heele poppenkast’ 671

Eenheid Door Democratie: ‘Stemt democratisch’ 673

De Afweerdienst en het Gilde der Voortrekkers: tegen broodroof en terreur 674

 

46 Musserts bezoek aan Nederlands-Indië: ‘Indië is rijp voor het fascisme’ 677

De NSB in ‘onze Oost’ 677

Het vroege fascisme in Nederlands-Indië 679

De opkomst van de nsb in Nederlands-Indië 683

Een goed getimede publiciteitsactie 688

Mussert in Bandoeng: onvoorwaardelijke steun aan de Indische regering 690

Twee keer op audiëntie bij de gouverneur-generaal 691

 

47 Völkisch met een nationaal accent: de nsb onder invloed van de ‘volksen’ 697

Het ‘volkse’, de ‘volksziel’ en het ‘volksvreemde’ 697

Dietschland en de Groot-Nederlandse gedachte: geen ‘bittertafel-Dietschers’ 700

Friesland, ‘nietseischend gemakkelijk locaal-patriottisme’ 705

Antisemitisme tegen wil en dank? 707

De Neurenberger wetten en de bijstelling van het partijstandpunt 711

De ‘joodsche invloed’ in de bioscoopbranche 715

Het Neuheidentum 717

Het ‘volkse’ drijven van Van Houten 718

 

48 Het ‘antikapitalisme’ van de NSB 725

De invloed van de ‘volksen’ op de arbeiderspropaganda 725

De ‘geldmacht’ van Philips: ‘wij zijn nu eenmaal niet voor ons plezier n.s.b.er’ 727

De affaire-Stähle in de kiem gesmoord: prinzipienreiterei? 729

De afdeling Arbeidszaken en de overname van de Nationale

Werknemers Vereeniging 731

 

49 De vierde landdag te Loosduinen, een ‘volkse’ manifestatie 735

Abessinië: minachting voor alle weekdieren 736

Wat voorafging: storm en muiterij 739

Roskam: één ras - één stam - één volk 740

‘Al die halve zachte eitjes zijn mij een gruwel’ 743

‘Germaansche na-äperij’ en een socialistische tegendemonstratie 745

Blanke kolonisatie van Nieuw-Guinea 746

 

50 In staat van oorlog met de maatschappij 749

De persen van Volk en Vaderland in beslag genomen 749

Verviers op een zijspoor gezet 753

De laatste politieke buitelingen van ex-NSB’er Frenay 755

De strijd van Tusenius tegen ‘de kliek’ rond Mussert 757

Het vertrek van de ‘Hegelaars’ 759

‘Weest op uw hoede en veracht de verraders’ 760

Völkisch in de overtreffende trap: nationaalsocialisme in de meest

veredelde vorm is antifascisme 762

Mislukte infiltratie in de AVRO 765

‘Blanke kolonisatie van Nieuw-Guinea’ 746

De wa heft zichzelf op: ‘Wij zullen ons uniform ophangen, maar denkt er om mannen: goed in de kamfer!’ 767

Toenemend antisemitisme: Mussert tussen hete vuren in 770

De ‘cultuur-bolsjewistische schreeuwkunst’ vanDeBeul: de NSB ‘herstelt de orde’ 772

Farwerck gedegradeerd: de sfinx valt van zijn voetstuk 775

De Sonderweg van de nsb: in gesloten gelederen de berg op 777

 

Slotbeschouwing: de weg omhoog, het licht tegemoet 781

De profeten van de ‘Nieuwe Tijd’ 781

Radicaal of radicalisering? 782

Ultranationalisme, pan-Europees denken en de ‘wereldworsteling’ van rassen 784

Het vroege succes van de NSB 785

De persoon van Mussert 787

Moderne methoden van organisatie en propaganda 789

Het positieve ideaal van het Nederlandse nationaalsocialisme: de volksgemeenschap 791

 

Noten 797

 

Bronnen 909

Literatuur 909

Archieven en collecties 923

Periodieken en dagbladen 925

 

Personenregister 927

Dankwoord 939

Personen- en plaatsregister 927

Lijst van afkortingen 940Inleiding 19