Danscoaching

Jaap van Manen, bespreekt danscoaching vanuit zijn eigen ervaring. Hij legt piekfijn uit hoe de integratie van dansexpressie en (life)coaching leidde tot een nieuwe werkvorm: danscoaching. Verder toont de auteur aan dat danscoaching wel degelijk coaching is en laat ons weten wat de meerwaarde is ten opzichte van enkel gesprekscoaching. Het gebruiken van beide hersendelen, een quantumsprong…

Hij illustreert zijn uiteenzetting met tal van praktijkvoorbeelden zodanig dat de lezer als het ware meegesleept wordt in een coachtraject. Dit boek is een aanrader voor iedereen die een meer lichaamsgerichte aanpak overweeg en die liever werkt met praktijkvoorbeelden dan met zware theoretische uiteenzettingen.

De theoretici onder ons zullen, volgens mij, wel wat op hun honger blijven zitten want naast een korte uiteenzetting van chakra’s en kernkwadranten komt er weinig theorie aan bod. Het boek is mooi gestructureerd in drie delen. In deel 1 wordt de ontwikkeling van danscoaching besproken, deel 2 legt de werkwijze uit en tenslotte illustreert deel 3 de praktijk van danscoaching. Mijn beoordeling: Ik vind het een leuk vlot lezend boek dat je meeneemt naar de wereld van de danscoaching. Het is geen theoretische uiteenzetting van tal van coaching technieken maar veeleer een praktijkverhaal waarin hij de lezer laat kennismaken met een aantal methodes die hij integreert zoals kernkwadranten en chakra’s. Ik vind het boek zeker de moeite waard voor geïnteresseerden in een lichaamsgerichte benadering. De theoretici onder ons zullen op hun honger blijven zitten.

Intuïtie is beweging

Jaap van Manen

Danscoach Jaap van Manen had nooit geweten dat zijn vak zo intuïtief is. Daar kwam hij tijdens het schrijven van dit artikel achter. Hij adviseert intuïties altijd te checken, aangezien projecties op de loer liggen.

Ik heb dan wel een boek over danscoaching geschreven, door de bril van intuïtie heb ik nog meer in danscoaching ontdekt. Misschien had ik vaag het idee dat het zo was en voelde ik dat ook intuïtief aan, maar nu weet ik het zeker: danscoaching is vanuit zichzelf een intuïtieve werkwijze. In dit artikel laat ik zien hoe ik tot deze conclusie ben gekomen. Ik beschrijf wat mijn vak inhoudt en hoe het te werk gaat en leg vervolgens uit op welke manier danscoaching intuïtief is. Ik sluit af met een pleidooi voor een bredere visie op intuïtie. Zij is niet statisch, maar in beweging. Zij is zelf beweging.

Het lichaam in beweging

Danscoaching onderscheidt zich van andere coachingsvormen doordat er met het lichaam en de expressiemogelijkheden van de coachee gewerkt wordt. Centraal staat het lichaam in beweging. De coachee danst en de coach observeert dit.

De coachee komt in beweging via de methode van danscoaching. Het bijzondere aan deze dansvorm is dat ieder op eigen wijze zijn dans vormgeeft. De coachee zelf creëert zijn eigen dans. De bewegingen liggen niet vast, maar ontstaan ter plekke. En dat kan, zoals bij alle creatieve werkvormen, alleen maar op intuïtieve wijze. Want de coachee weet niet wat zijn volgende beweging wordt, deze ontstaat. Via dans ontdekt hij wat er allemaal rond zijn doelen speelt. Eerst non-verbaal, explorerend en intuïtief en vervolgens reflecteren coachee en coach op deze dans. Dan worden er woorden gegeven aan lichamelijke sensaties, gevoelens en beelden, die (half) onbewust en intuïtief ervaren zijn.

Sowieso is dans een gebeuren waarbij beide hersenhelften betrokken zijn en door het gebruik van muziek meer de rechterhelft dan de linker. Volgens psychiater McGilchrist is de linkerhelft op het bekende georiënteerd en gefocust, terwijl de rechter breed en flexibel tegen de wereld aankijkt en zich richt op het nieuwe.

Zoals gezegd staat bij dit vak het lichaam in beweging centraal. Hoe kijkt een danscoach daarnaar? Hij hanteert een methode, die ‘de elementen’ wordt genoemd, en waardoor hij veel meer zicht op en inzicht in bewegingen krijgt. Elke beweging die een dansend lichaam maakt, heeft een tempo, bepaalde spierspanning en vindt ergens in de ruimte plaats. Ik zal deze vier elementen (lichaam, tijd, kracht en ruimte) kort uitleggen.

Het lichaam is het instrument van de beweging. Een coachee beweegt bijvoorbeeld met zijn armen en benen, strekt of buigt zijn lichaam en rent, springt of valt. Het tweede element van dans is tijd en dat gaat erover of bewegingen snel of langzaam zijn, kort of lang duren en een bepaald ritme hebben. Het volgende element is kracht, dat te maken heeft met hoe gespannen of ontspannen een beweging is. Tot slot het vierde element: ruimte. Een coachee beweegt op de plek of (veel) door de ruimte, maakt zich klein of groot en blijft op zijn benen of danst ook op de grond.

De coachee is door dans intuïtief bezig en de danscoach kijkt nauwgezet naar de lichaamsbeweging via de elementen. Maar een coach doet meer. Hij reflecteert met de coachee op diens dans. In het verslag van een sessie wordt duidelijk hoe dat gaat.

Een sessie danscoaching

Tijdens een sessie danscoaching krijgt Gerardien – niet haar echte naam – de opdracht om een van haar handen op de plek van haar hart te leggen. Het thema van deze sessie is passie, die ze in haar werk en ook in haar verdere leven mist. Daarna doet ze enkele oefeningen, waardoor haar borstkas soepeler beweegt. Vervolgens gaat ze op muziek vanuit haar borstkas en hart dansen. Gerardien maakt langzame en rustige bewegingen en als ze al iets van haar plek komt, dan keert ze er snel naar terug. Op het moment dat de muziek aanzwelt, maakt ze zich wat kleiner, krimpt haar lichaam in en veert ze met haar benen op en neer op de plek.

Na deze dans reflecteren coach en coachee erop. De coach vraagt Gerardien hoe het was. Ze is enthousiast over haar dans en voelt zich geïnspireerd. Ze wil graag nog een keer op dezelfde muziek, want ze wil meer durven. ‘Ik heb de smaak te pakken, er kan meer, voel ik.’ De danscoach heeft de potentie van de coachee gezien en focust met zijn opdracht op het element ruimte. ‘Ontdek op welke wijze jij ruimte wilt gebruiken: vooral op de plek of juist meer door de ruimte; meer naar voren of achteren of juist naar de zijkant; naar de grond of juist niet.’

De volgende dans zorgt ervoor dat Gerardien meer ruimte neemt, zelfs op de grond danst, maar haar armen blijven er een beetje bij hangen. Het gesprek erna gaat daarover en dat leidt weer tot een verdiepende opdracht en een nieuwe dans, waarop dan weer wordt gereflecteerd. Enzovoort, enzovoort. Aan het slot van de sessie voert Gerardien een gepassioneerde dans uit, waarin haar hele lichaam, tot aan de vingertoppen toe, betrokken is. ‘Heerlijk! Mijn passie er nog steeds,’ verzucht ze aan het einde.

Danscoaching en intuïtie

Zoals uit het voorbeeld blijkt, maakt de coachee niet alleen bewegingen, maar ervaart ze vanbinnen ook het een en ander. Deze beleving is voor de coach niet zo zichtbaar als de uiterlijke dans, maar al kijkende gebeurt er iets met hem: hij krijgt beelden – ‘ze veert, alsof ze in de startblokken staat’; heeft gevoelens – ‘ze durft niet, aarzelt’ of associaties – ‘armen kunnen als vleugels functioneren’. Je zou dergelijke beelden, gevoelens en associaties ook intuïties kunnen noemen. Terwijl de coach waarneemt, krijgt hij allerlei ingevingen, die op nauwkeurige observaties zijn gestoeld en verder op zijn ervaring in kijken naar dans. Maar hij moet voorzichtig zijn, want deze beelden, gevoelens en associaties zouden ook projecties van hemzelf kunnen zijn.

Projecties gaan over iets wat een coach in een coachee ziet of van hem vindt, maar wat in wezen over de coach zelf gaat. Het is daarom belangrijk dat hij zich bewust is van wat hij zelf beleeft, dat hij blijft kijken en in het reflectiegesprek naderhand vraagt naar de eigen beleving van de coachee. Pas dan kan de coach met zijn beleving, intuïties en inzichten komen. En dan blijkt of beide ervaringen overeenkomen en of dat er sprake is van projecties.

Verder speelt intuïtie ook nog een rol bij de muziekkeuze van de danscoach. Allereerst bepaalt het thema van een sessie de muziek, want bij passie zet de danscoach andere muziek op dan bij boosheid, verdriet of in je kracht komen. Een coach moet veel soorten muziek kennen en deze op het juiste moment weten in te zetten. Hij houdt rekening met de tempi, de instrumenten en de sfeer van de muziek. Dat is kennis van zaken, een rationele bezigheid. Maar muziek komt bij de een anders binnen dan bij de ander. Het blijft dus gissen en de keuze blijft altijd iets intuïtiefs hebben.

Het derde oog

We kunnen danscoaching dus zeker een intuïtief vak noemen, zowel voor degene die het ondergaat, als voor degene die begeleidt. Maar wat is intuïtie nu eigenlijk? Er worden verschillende betekenissen aan dit begrip gegeven, waarbij het vooral gaat om aanvoelen, ingeving en inzicht zonder nadenken. Kennelijk hebben kennis, ervaring en lineair denken er niets mee te maken. Ik vermoed dat de meeste mensen hieraan denken als ze het over intuïtie hebben.

Maar graaf ik wat dieper en onderzoek ik de grondbetekenis van het woord, dan blijkt er meer aan de hand te zijn. Intuïtie is afgeleid van het Latijnse werkwoord intueri. Het zelfstandig naamwoord intuiutus betekent letterlijk blik of overweging. Intuïtie kan op basis hiervan een veel bredere betekenis hebben en heeft te maken met onze ogen, met het zintuig kijken en eveneens met denken.

In het Indiase model van de chakra’s, dat ik regelmatig in mijn praktijk inzet, wordt intuïtie met het zesde chakra, het derde oog, verbonden. Het is de stip midden op het voorhoofd, die je bij Indiërs kan zien. Weer wordt er een verband met ogen gelegd, al gaat het bij het derde oog meer om naar binnen kijken, om innerlijk zien. Bovendien zit dit zesde chakra midden in ons hoofd en dat is de plek die wij toch ook veelal met denken associëren.

Dit brengt mij ertoe om het begrip intuïtie wijder op te vatten dan gebruikelijk. Mijn vak en het schrijven van dit artikel hebben me dat geleerd. Dans in zichzelf is bij uitstek een intuïtief gebeuren, waarbij beide hersenhelften betrokken zijn. De coach kijkt (naar het lichaam in beweging) en denkt (qua beelden, gevoelens en associaties) zo veel tijdens zijn werk, dat de ingevingen hem om de oren vliegen.

Een drama-collega, met wie ik vroeger veel heb samengewerkt, noemde onze vakken ‘denken om een hoekje’, waarmee ze bedoelde dat zowel onze cursisten als wij docenten intuïtief aan het werk waren. Voor mij heeft intuïtie dan ook te maken met kijken en denken, maar het gaat zo snel, dat je het gevoel hebt dat het een ingeving uit het niets is. Het is meer dan een onmiddellijk inzicht.

Mijn vak leert me eveneens dat ik moet blijven kijken en mijn ingevingen altijd moet checken. Want het gevaar van projectie ligt op de loer. In het gewone leven – en heel soms ook bij collega’s – hoor ik mensen roepen: ‘Maar dat weet ik gewoon! Dat is mijn intuïtie.’ Nu wil ik niemand zijn intuïties ontnemen, maar een ander mag er toch wel vragen bij stellen. Misschien is er sprake van projectie. Maar een gesprek is niet mogelijk, er is geen enkele twijfel. Het is zo, of hij of zij is zó. Voor mij klopt dat niet. Hoe intuïtief iemand ook mag zijn, hij kan het nooit zeker weten. Dat kijken en nadenken hoort er gewoon bij. Intuïtie is nooit klaar, zij is in beweging, zij is beweging.

[Bron: Coachlink Magazine, november 2014, nr. 2]

Kwetsbare kracht

Jaap van Manen

Er zijn maar weinig onderwerpen binnen danscoaching die zo vaak aan de orde komen als kracht. Sowieso is dit een thema waar coaches veel van hun coachees in begeleiden. En als je danst, gebruik je altijd een bepaalde mate van kracht, namelijk spierkracht. Geen danscoaching zonder kracht!

Tijdens een groepssessie in danscoaching ontdekt coachee Saskia haar kracht in het personage van een havik. Enerzijds is zij er blij mee, anderzijds twijfelt ze of die vogel wel helemaal bij haar past. ‘Hij is alsmaar op jacht en is zo agressief!’ De volgende groepssessie danst de groep met het hartchakra en is ze eerst erg in de war. ‘Heb ik net vorige week mijn kracht ontdekt, kom ik nu mijn zwakke kant tegen.’ Omdat haar hart zo openstaat en ze bijna vervloeit met de buitenwereld, voelt ze zich uiterst kwetsbaar, terwijl ze daarbij haar armen zijwaarts spreidt. ‘Mijn hart loopt over en blijft bijna leeg achter.’

De danscoach vraagt haar wat die wijd gespreide armen betekenen. ‘Ze zijn het verlengstuk van mijn open hart.’ ‘Ja, dat kan ik zien,’ antwoordt de coach, ‘maar hebben ze nog iets anders te zeggen? Voel eens in je rug.’ Ze opent langzaam haar armen en gaat met haar aandacht naar de achterkant van haar lichaam. Ineens begint ze met die armen te zwaaien en te maaien. ‘Aaaaahhhh,’ roept ze met een stralend gezicht uit, ‘met deze vleugels kan ik gaan vliegen en misschien kom ik dan weer bij de kracht van de havik.’

De vervolgopdracht is al duidelijk, ze geeft hem zelf aan: beide chakra’s met elkaar verbinden en merken wat er dan ontstaat. In het gesprek over deze dans naderhand zegt ze dat de onzekerheid van de week ervoor is opgelost. ‘De havik kan, maar hoeft niet agressief te zijn en geniet van vliegen. Vliegen is me vanbinnen openen voor de weidse ruimte om me heen. Dat voelt kwetsbaar, maar ook krachtig. Kracht op zich heeft iets hards, maar in combinatie met het hart wordt deze flexibel. En dat past veel beter bij me.’

Chakra’s in danscoaching

Danscoaching is een coachingsbenadering waarbij dans het middel tot (meer) bewustwording is. Door het dansen van opdrachten, die te maken hebben met de doelen van de coachee, ontdekt hij van alles – fysieke sensaties, gevoelens, beelden – die in een sessie met een danscoach nabesproken worden en die weer leiden tot nieuwe dansopdrachten.   

In mijn werk als danscoach maak ik regelmatig gebruik van twee modellen waardoor het coachingsproces van coachees verdiept wordt, namelijk dat van de chakra’s en van het kernkwadrant.

Eerst nu het model van de chakra’s. De hierboven beschreven sessie is een onderdeel van een langere cursus danscoaching over de zeven chakra’s. Kort gezegd zijn chakra’s volgens de Indiase filosofie energiecentra, die zich bevinden langs je wervelkolom en in je hoofd. Ze zijn gerelateerd aan fysieke, emotionele en mentale gebieden. In voornoemde sessies zijn het derde en vierde chakra aan de orde, die respectievelijk te maken hebben met wat voor een kracht je in je hebt en hoe je met zaken van het hart omgaat.

Tijdens het nagesprek over de dans in het genoemde voorbeeld, komt Saskia haar kwetsbaarheid tegen. Ze spreidt haar armen en op dat moment herinnert de danscoach zich hoe zij de keer daarvoor met dezelfde armen krachtig vanuit haar rug danste, terwijl die kracht nu juist ontbreekt. Daarom vraagt de coach haar naar de betekenis van die armen en wijst hij haar op het belang van de rug. Een danscoach ziet vaak meer aan het lichaam dan waar de coachee zich van bewust is. Hij deelt zijn observatie met de ander en dan wordt duidelijk of die deze herkent of niet.

Saskia ontdekt twee dingen: haar kracht heeft kwetsbaarheid nodig, want louter de kracht van de havik past niet helemaal bij haar; en haar kwetsbaarheid behoeft kracht, want anders blijft ze met een leeg hart achter.

Volgens de Indiase filosofie zijn alle zeven chakra’s even belangrijk, waardoor je als mens optimaal functioneert. Niet alleen is geaard zijn en stabiliteit (eerste chakra) essentieel, maar ook beweging en plezier (tweede), naast communicatie en assertiviteit (vijfde), verbeelding en intuïtie (zesde) en het bewustzijn van de eenheid van alles (zevende).

Kracht binnen danscoaching

Het woord kracht heeft vele betekenissen. Gaat het over lichaam en dans, dan wordt spierkracht bedoeld. Bij elke beweging zijn er, zoals dat methodisch heet, vier elementen betrokken: lichaam, ruimte, tijd en kracht. Til je bijvoorbeeld een arm (lichaam) op, dan gaat deze door de ruimte (naar voren en naar boven), in een zeker tempo (langzaam of snel) en met een bepaalde spierkracht (ontspannen of gespannen).

Als je danst – en dans is een bepaalde vorm van beweging – is er dus altijd sprake van kracht en deze kan verschillende nuances hebben: zwaar, stevig, licht of delicaat. Dit heeft weer met zwaartekracht en veerkracht te maken. Door de zwaartekracht word je naar beneden of helemaal naar de grond getrokken. Gelukkig bestaat er veerkracht. Ga maar eens in enigszins snel tempo door je knieën en kom weer omhoog. De ene kracht trekt je naar beneden en de andere duwt je omhoog. Hoe meer je aan de zwaartekracht durft toe te geven, des te groter is je veerkracht. Houd je tegen, dan kan er ook niets terugkomen.

Bij danscoaching komt er nog een andere betekenis van kracht aan de orde. De aanspanning van spieren geeft een bepaalde sensatie in je lichaam, die van invloed is op je emoties en verdere mentale gesteldheid. Je voelt je blij of zenuwachtig, je moet denken aan een dag op het strand of aan je vervelende collega. Door dans komen er allerlei gevoelens, beelden, associaties naar boven. Juist het model van de chakra’s heeft weet van deze vervlechting van lichaam en geest. Het derde chakra is gerelateerd aan het oerelement vuur, zoals het eerste chakra te maken heeft met aarde, het tweede met water, het vierde met lucht en het vijfde met ether.

Het derde chakra is de ‘plexus solaris’, de zonnevlecht, en heet in het Sanskriet ‘manipura’, dat ‘flonkerend juweel’ betekent. Daar zit dus je kracht. In de groepssessie over dit chakra van genoemde cursus laat ik de coachees met dit element werken, met als doel dat ze hun vuur(tje) en kracht ontdekken. Ik laat ze op muziek eerst dansen vanuit het beeld van een kampvuur en vervolgens op andere muziek met dat van een bosbrand. Daarna dansen ze vanuit hun eigen beeld, waarvan ze later een personage (dier, plant, sprookjesfiguur, mythisch persoon) maken. Op deze wijze vond Saskia haar havik, zoals de andere coachees hun heks, clown, krijger of hert vonden.

Kracht en kwetsbaarheid

De beschreven sessie is een groepssessie met een gezamenlijk thema, maar danscoaching vindt ook in individuele sessies plaats. Dan bepaalt de coachee welk thema in dans wordt uitgewerkt. Zoals eerder opgemerkt, zet ik regelmatig het model van het kernkwadrant in, zodat coachees van hun kwaliteit en kracht (meer) bewust worden. Dit door Daniel Ofman ontwikkelde model, dat vanwege zijn brede bekendheid weinig uitleg behoeft, komt er kort gezegd op neer, dat aan elke kwaliteit een uitdaging vastzit die noodzakelijk is, wil je niet in je valkuil of allergie terecht komen.  

Vanuit het kernkwadrant zou je kunnen zeggen dat Saskia in deze sessie danscoaching haar kernkwaliteit en uitdaging vindt. Op het eerste gezicht denk je dat de havik haar kracht is en haar kwetsbare hart de uitdaging. Dat is echter de vraag, want er bestaan tenslotte ook

masker-kwadranten, waarin uitdaging en kernkwaliteit zijn omgedraaid. Omdat het een groepssessie is, waarin er minder tijd voor iedereen apart is, en omdat het niet over het kernkwadrant gaat, laat ik dit op dat moment liggen. Later in een individuele sessie met haar is dit wel aan bod gekomen. Het blijkt dat haar kwaliteit tot haar – en mijn – verrassing kwetsbaarheid is en kracht de uitdaging.

Het woord kwetsbaarheid heeft semantisch met ‘kwetsuren’ of ‘wonden’ te maken. Een collega van vroeger, met wie ik workshops kernkwadranten gaf, hield niet van dit woord en gebruikte liever ‘(aan)geraakt worden’. Voor haar kon het dan een kwaliteit zijn. Kwetsbaarheid was te beladen. Ikzelf prefereer het woord kwetsbaarheid, omdat daarin ook kwetsuren, kwetsen, gekwetst worden of gekwetst zijn in doorklinken. Het heeft iets precairs en dat past bij het hart, vind ik. Harten worden geraakt, maar er wordt ook op getrapt. Het leven zorgt voor verwondingen, we zijn allemaal weleens gekwetst en wie heeft er nooit iemand gekwetst? Kwetsbaarheid is een kwaliteit en kracht op zich.

Maar elke kwaliteit heeft volgens het model van Ofman haar eigen valkuil, uitdaging en allergie. Zo kan kracht rigide of hard worden en dan is flexibiliteit of kwetsbaarheid nodig, zodat je niet meer allergisch bent voor wat jij als luchthartige of zwakke mensen ziet. De kwaliteit kwetsbaarheid kan doorschieten in louter gekwetst zijn en zwakte, met als gevolg dat je slachtoffer wordt en een dweil, waarmee men makkelijk de vloer aanveegt. En dan heb je last van duidelijke personen, die je als dominant ervaart. Maar word je je bewust van de uitdaging die bij je kwetsbaarheid hoort, dan omzeil je je valkuil en allergie en ontdek je je kwetsbare kracht of krachtige kwetsbaarheid, zoals Saskia in de sessies danscoaching.    

Literatuur

Judith, A. (2007). Chakra Werkboek. Haarlem: Altamira-Becht.

Manen, J. van. (2012). Danscoaching. Persoonlijke ontwikkeling door mentale en fysieke expressie. Amsterdam: Uitgeverij Boom Nelissen.

Ofman, D. D. (1992). Bezieling en kwaliteit in organisaties. Cothen: Servire Uitgevers bv.

[Bron: Coachlink Magazine, november 2015, nr. 4]