Arjen Kleinherenbrink en Simon Gusman over 'Avonturen bestaan niet'

Die is ten eerste aan onszelf te wijten. We zijn gaan geloven dat een alledaags bestaan op zich genomen vrij weinig waarde heeft. We begrijpen natuurlijk dat onze alledaagse bezigheden een bron van stabiliteit, comfort en – als het meezit – inkomen zijn, maar dat laat nog heel wat te wensen over. Waarom zou je al die activiteiten uit je alledaagse bestaan namelijk niet transformeren tot avonturen? Wie zou er in hemelsnaam een normale baan kiezen als je ook een avontuurlijke baan kan hebben? Wie heeft er liever gewone liefdes en vriendschappen dan avontuurlijke liefdes en vriendschappen? Waarom zou je op een normale vakantie gaan als er ook avontuurlijke vakanties bestaan?

Avontuur in de beeldcultuur

Bovendien leven we in een beeldcultuur waarin constant herhaald wordt dat de avonturen voor het oprapen liggen. Reclames verzekeren ons dat het beleven van een episch avontuur niets anders vereist dan de aanschaf van een bepaalde auto, deodorant, sneaker of telefoon. Vacatureteksten beloven dat iedere baan een feest van intensiteit en creativiteit is dat zich afspeelt in een steevast verrassende en avontuurlijke omgeving. Films, games en romans voeden ons met het ene na het andere actie- of liefdesavontuur – en hoewel iedereen begrijpt dat dit slechts ficties zijn, valt niet te ontkennen dat ze onze verwachtingspatronen ten aanzien van de werkelijkheid wel degelijk sterk beïnvloeden. Bovendien consumeren we een niet aflatende stroom van zelfhulpboeken en tijdschriften boordevol drie-, vijf- en twaalfstappenplannen waarmee zelfs (zo belooft men) de grootste schlemiel het leven tot een avontuurlijk bestaan kan transformeren.

Waarom zijn avonturen zo verslavend? Waarom aanbidden we avontuurlijke ondernemers zoals Richard Branson en Elon Musk? Waarom geven we bakken geld uit aan vakanties naar Australië of Thailand, in de hoop daar avonturen te beleven? Waarom gebruiken we massaal sociale media om de suggestie te wekken dat ons bestaan intenser en avontuurlijker verloopt dan daadwerkelijk het geval is? Waarom verslinden we de biografieën van beroemde atleten en politici die ‘geboren’ of ‘in de wieg gelegd’ zijn om een epische lotsbestemming te vervullen? Wat heeft het avontuur ons te bieden?

De reden is in tegenstelling tot je misschien zou denken niet dat avonturen spannend of onvoorspelbaar zijn. Spanning en onvoorspelbaarheid zijn op zich genomen namelijk niet per definitie aantrekkelijk. Denk maar aan onverhoopt verzeilen in een bankoverval, wachten op de uitslag van een ziekenhuisonderzoek, of tijdens een plotselinge storm verdwalen in een bos: het zijn spannende en onvoorspelbare situaties waar niemand vrijwillig in terecht wil komen.

Alles heeft betekenis

Wat avonturen zo aantrekkelijk en verslavend maakt is dat ieder object, iedere gebeurtenis en iedere handeling in een avontuur betekenisvol is. In een avontuur bestaat er geen trivialiteit of contingentie. In een avontuur ontmoet je nooit ‘zomaar’ een bejaarde man: het blijkt altijd een wijs mentorfiguur te zijn die de hoofdpersoon op het pad van zijn lotsbestemming plaatst. In een avontuur bots je nooit ‘zomaar’ tegen een mooie man of vrouw aan, maar slechts en alleen tegen degene die uiteindelijk de Ware zal blijken. In een avontuur word je nooit ‘zomaar’ buitengesloten of ziek: je wordt het om belangrijke lessen te leren die je later nodig hebt om te triomferen. Zelfs alledaagse objecten hebben in avonturen een buitengewoon betekenisvolle glans. De hoofdpersoon staart nooit naar willekeurige schilderijen, boeken of dieren, maar slechts naar objecten die hem per definitie op een gedachte brengen die nodig is om een bepaalde moeilijkheid te overwinnen. Kortom, in een avontuur heeft werkelijk alles een betekenisvolle rol binnen een overkoepelend plot. Alles functioneert als een voorteken van een uiteindelijke overwinning die als het ware in de sterren staat geschreven.

Ziedaar de reden voor onze verslaving aan avonturen. We willen koste wat het kost vermijden dat ons leven getekend wordt door trivialiteit en willekeur. We vinden het verschrikkelijk moeilijk om te accepteren dat zoiets als een ziekte of mislukte relatie meestal niets meer en niets minder dan zichzelf is: gewoon een ellendige periode van fysieke en emotionele pijn. Veel liever geloven we dat het leven een plot heeft, zodat onze realiteit – net als de fictie – altijd betekenisvol kan zijn. Vandaar dat we de grootste bewondering hebben voor de gebeurtenissen, kunstwerken en beroemdheden die deze wens lijken te bevestigen en de lichtende voorbeelden vormen voor hoe we ook ons eigen leven tot avontuur kunnen maken.

De wereld heeft geen plot

We schreven hier boven echter al dat dit streven naar avonturen slechts tot ellende kan leiden. De reden daarvoor is dat avonturen niet kunnen bestaan. Daarmee bedoelen we het volgende. Een avontuur is een manier om een serie gebeurtenissen na te vertellen nadat ze gebeurd zijn. Het is slechts één van de vele verhaalvormen die daarvoor bestaan (net zoals we gebeurtenissen ook kunnen navertellen in bijvoorbeeld poëzie, overheidsrapporten en droge opsommingen). De essentie van een avonturenverhaal is dat het een samenhang tussen gebeurtenissen aanbrengt die noch voorafgaand aan, noch tijdens die gebeurtenissen bestaan heeft.

Stel bijvoorbeeld dat je na vijf mislukte relaties eindelijk in de relatie belandt waarin jij en je partner helemaal perfect voor elkaar zijn. Je kunt je verleden dan vertellen alsof de vijf eerdere relaties een pad vormden dat ‘bedoeld’ was om bij de ware uit te komen. Dat betekent echter niet dat zulks op dat moment ook het geval was. Tijdens flutrelatie nummer drie was er bijvoorbeeld geen enkele kosmische garantie dat je bij de ware uit zou komen. Voor hetzelfde geld was de boel anders gelopen en fladderde je nu nog steeds van de ene naar de andere rampzalige figuur. De werkelijkheid is gewoonweg nooit zo betekenisvol als de verhalen die we er achteraf over vertellen. Om een ander voorbeeld te geven: iedereen kent de verhalen over beroemde ondernemers die hun glansrijke carrière begonnen door hun school te verlaten en in de garage van hun ouders een bedrijfje te beginnen. Dat betekent echter niet dat zoiets per definitie een betekenisvol voorteken is van succes. Voor iedere topondernemer zijn er honderden mensen die óók hun school verlieten en toch geen succes behaalden. Daar hoor je alleen nooit iets over.

Avonturen bestaan niet

Het avontuur is een vorm van bepaalde verhalen, nooit de structuur van werkelijke gebeurtenissen. Wie anders gelooft mag zich voorbereiden op een leven vol teleurstelling. Je leven zal namelijk nooit zo gaaf worden als dat je suggereert op sociale media. Je vliegticket naar Australië of Thailand zal nooit een garantie zijn van een avontuurlijke vakantie. Je nieuwe baan zal je leven nooit zó betekenisvol maken als de vacaturetekst je deed geloven. Je nieuwe auto of outfit zal de wereld nooit voorzien van de glans die ze in de reclame wel degelijk heeft. We moeten leren leven met het besef dat ons bestaan doortrokken is van veel meer trivialiteit en contingentie dan een avontuur ooit toe zou laten. In een avontuur valt alles netjes op zijn plek, maar in de realiteit niet. In de realiteit krijgen mensen diarree tijdens de wandeling naar het altaar, branden cafés af door smeulende sigaretten en verpesten onverwachte onweersbuien peperdure festivals – niet omdat één of ander plot dicteert dat zoiets nodig is om de levensloop van deze of gene te vervolmaken, maar gewoon omdat het gebeurt.