Organisatieontwikkeling met Theory U

Organisatieontwikkeling met Theory U biedt praktische handvatten bij Theory U van Otto Scharmer. Theory U is een manier om fundamentele veranderingen te bewerkstelligen. Theory U heeft te maken met diverse ‘lagen’ van de mens: mentaal, psychologisch, sociaal, spiritueel. Het doorlopen van een proces raakt mensen ten diepste, in hun verlangen om betekenis te hebben en helpt hen tegelijk een wezenlijke relatie te leggen met alles om hen heen: zichzelf, anderen en de wereld. Daarin wordt het mogelijk de grenzen die normaal gesproken tussen mensen aanwezig zijn te slechten en als één intellect te functioneren. Dat maakt het vervolgens mogelijk diepgaand te veranderen, gericht op de belangen van het collectief. Deipgaande leerprocessen sluiten bovendien aan bij de roep van deze tijd. Met het veranderen van tijden, zijn andere visies en daden nodig, evenals ander leiderschap, die de complexiteit van die tijd aankan. Theory U helpt daarbij.

Dit boek maakt de vertaalslag naar de praktijk, ook zonder het boek van Scharmer gelezen te hebben. In het eerste deel staan diverse werkvormen, gekoppeld aan de stappen in het U-model. Daarnaast staan er diverse interessante cases in het boek, zowel van transformatietrajecten in grote meer traditionele organisaties als van ideële organisaties. Bv: Achmea, KLM, TNO en FairConnect, the Hub en Enviu.

Organisatieontwikkeling met Theory U is bedoeld als inspiratie. Inspiratie voor mensen die op zoek zijn naar wegen om een fundamentele verandering door te voeren. Mensen die nieuwsgierig zijn naar het gedachtengoed van Otto Scharmer en de ontwikkeling daarvan in Nederland. Mensen die zich afvragen: is de theorie werkbaar in de praktijk, en zo ja, hoe?

Problemen in onze steeds veranderende wereld zijn complex en daarom niet eenvoudig op te lossen. Zij vragen om een nieuwe manier van kijken en denken, want de huidige manier heeft de problemen juist veroorzaakt. Theorie U van Otto Scharmer biedt een kader om anders naar vraagstukken te kijken en om de gezamenlijke wijsheid van groepen mensen te benutten voor oplossingen. De inzet van theorie U maakt wezenlijk andere antwoorden mogelijk.

De letter U vormt de basis van Theorie U. Deze vorm symboliseert een proces waarbij het nodig is de diepte in te gaan om te komen tot daadwerkelijke verandering. In ontwikkelprocessen tussen mensen is altijd sprake van een zichtbaar en een onzichtbaar deel. Het zichtbare deel is wat we doen, zeggen en zien. Het onzichtbare deel is ons onbewuste dat mede bepaalt hoe we in het zichtbare deel handelen. In het doorlopen van het U-proces komen dus aspecten aan bod die niet rationeel zijn. En die zijn moeilijk onder woorden te brengen. Om Theorie U werkelijk te doorgronden, moet je haar ervaren.

Downloaden is het kopiëren van oude, bestaande kennis in het benaderen van nieuwe vraagstukken. We zijn over het algemeen geneigd om vraagstukken op deze manier te aan te vliegen. Door oude oplossingen toe te passen, vanuit ingesleten denkpatronen, vanuit wat we al weten of wat we direct overnemen van anderen. Downloading staat linksboven de U in Scharmers model. We zijn gewend om direct over te steken naar oplossingen door meteen in actie te komen. We steken van downloading over naar performing (rechtsboven de U). Dat is actie vanuit het oude paradigma en die staat niet in verbinding met het geheel, wat wel mogelijk wordt als we het U-proces volledig doorlopen. In het U-proces gaan we de diepte in en daarbij betrekken we informatie uit het onbewuste, uit wat zich onder de oppervlakte bevindt. De oude benadering, met een directe overstap van downloading naar performing leidt hooguit tot een oppervlakkige verandering. Door het U-proces te gebruiken ontstaat verbinding met het geheel en wordt diepgaande verandering of organisatieontwikkeling mogelijk.

Na een bondige en begrijpelijke introductie in de Theorie U beschrijven de auteurs werkvormen voor iedere fase van het U-model. Per werkvorm geven zij een korte inleiding en een achtergrondschets, gevolgd door een kader met een praktijkvoorbeeld, het doel, de beschrijving en het resultaat. Het tweede deel van het boek bevat praktijkervaringen van organisaties en adviseurs die met Theorie U werken.

Organisatieontwikkeling met Theory U maakt het gedachtegoed van Otto Scharmer voor een breed publiek toegankelijk. Dat gaat natuurlijk wel ten koste van bijna alle rijkdom uit het hoofdwerk van Scharmer (zie Theorie U elders op deze site). Drukbezette trainers, coaches en adviseurs kunnen direct aan de slag met de werkvormen van De Haan en Beerends. Dat vraagt echter wel een bepaalde houding, een manier van in het leven staan en naar het leven kijken en om een brede ervaring in het werken met groepen. Het boek verdient een plek onder handbereik van organisatieontwikkelaars en veranderkundigen. Maar ook voor communicatieprofessionals biedt het nieuwe inzichten zoals de vier niveaus van handelen en communiceren van Scharmer.

Nico Jong

Als adviseur ben ik erg geïnteresseerd in het inzicht krijgen in diepere oorzaken van een situatie en dan met name hoe je deze inzichten kunt gebruiken om actie te ondernemen. Wat mij in de theorie U aanspreekt is de combinatie van diep gaan (naar je intuïtie/ het gevoel/ het zijn) en van daaruit acties ondernemen, mogelijk in gezamenlijkheid met anderen (co-creatie).

Een aantal keer heb ik ervaren hoe bijzonder dit soort momenten kunnen zijn. Om deze reden wilde ik graag meer lezen over deze theorie om te kunnen doorgronden wat er precies gebeurt op zo`n moment en om handvatten te krijgen hoe ik dit bewust in mijn werk in kan zetten. Vol enthousiasme begon ik daarom aan het boek van Esther de Haan en Eva Beerends, getiteld `Organisatie-ontwikkeling met Theory U`. De ondertitel `Hoe komen we de bocht door? Werkvormen en cases` spreekt direct aan, omdat dit aangeeft dat het een praktisch en concreet boek is.

In de eerste paar hoofdstukken kon ik de uitleg van de theorie goed volgen. Kort worden de vijf stappen die nodig zijn om `de bocht door te komen` beschreven als: seeing, sensing, presencing, crystallizing en prototyping. Met name voor presencing is veel aandacht, omdat hier ook de oorspring ligt van de theorie. Het verschil tussen de theory U en andere vormen van communicatie wordt helder gemaakt. Theory U onderscheidt zich doordat men communiceert vanuit het nu (innerlijke stilte, authentieke zelf), in plaats van vanuit wat je zelf denkt, wat je denkt dat de ander wil horen of verbindingzoekend gedrag.
Daarnaast lees ik over de voorwaarden die het toepassen van Theory U stelt aan mij als adviseur, bijvoorbeeld in contact staan met jezelf (door o.a. zelfreflectie), de tijd nemen, de juiste mensen als deelnemers (met eigenaarschap) en een focus op het collectief.

Dan volgen de hoofdstukken met werkvormen. Naar dit onderdeel keek ik naar uit, om echt concreet te lezen over hoe ik dit als adviseur in de praktijk kan brengen. Hierin ben ik grotendeels teleurgesteld. Er worden veel werkvormen genoemd, maar de meeste daarvan zijn moeilijk te volgen. Het blijft omschreven in globale stappen, vrij theoretisch en abstract. Ook de oefeningen staan er wel in, maar ik krijg er niet echt een gevoel bij. Ik kan het niet voor me zien. Een voorbeeld hiervan is een werkvorm waarin men op zoek gaat naar het beste scenario om een project uit te voeren door middel van de presencing methode. Er wordt vervolgens uitgelegd wat de elementen zijn die in presencing gebruikt worden en wat de conclusie was van de exercitie. Maar bij mij blijven de vragen: hoe dan? Wat is er dan gebeurd? Wat voelde men precies? Wat deed de begeleider op dat moment? Waardoor weet men nu dat het de juiste oplossing is? Dat hoeft niet in een concreet stappenplan omschreven te worden, maar toelichting bij het `gevoel` of het `zijn` gaat in dit boek vaak niet verder dan `magisch` of `wacht tot er iets gebeurt`. Ik zelf kan me er soms iets bij voorstellen, omdat ik het zelf een aantal keer heb ervaren, maar desondanks kreeg ik weinig gevoel bij de verschillende werkvormen over wat het mij zou kunnen opleveren. Het is een complexe materie, dus levendige voorbeelden zijn essentieel. Het niveau van de tekst en de uitleg veronderstelt bijna dat men het een keer al heeft ervaren en erin gelooft, maar ik verwacht dat critici (of lezers die onzeker zijn of deze theorie iets voor hen zal zijn) hierdoor niet overtuigd worden.

Persoonlijk vind ik Theory U een mooie maar complexe theorie, die blijkbaar erg moeilijk onder woorden is te brengen. Dit is misschien ook niet raar, de oorsprong van de theorie is gebaseerd op het `presencing` en dit veronderstelt dat je het moet ervaren en het echt beleven. Zelf heb ik ervaren dat het dan echt magisch kan zijn. Misschien hadden de auteurs die magie, die zij overduidelijk ervaren in het werken met Theory U, toch meer in de praktijkervaringen en voorbeelden kunnen beschrijven. Nu blijven het onnavolgbare goocheltrucs en dat is vast niet wat de auteurs met magie bedoelden.

Door Marij Tulner. Marij Tulner is adviseur bij Adviestalent. Zij gelooft in de kracht van werken vanuit passie en talenten en levert hier met haar openheid en sterke gevoel voor processen graag een bijdrage aan. Adviestalent leidt jonge talentvolle academici op tot breed inzetbare adviseurs en managers. Adviestalent is een initiatief van Twynstra Gudde.

Recensie in Zorg Primair